Freyr - 01.10.2004, Qupperneq 58

timburfleka voru bundin knippi af
ijalldrapa og hris.
„Garður er granna sættir“, segir
í fomum lögum og hefur það síð-
an fest sig í sessi sem málsháttur.
Bændur hlóðu bæði túngarða og
landamerkjagarða þegar byggð
fór að þéttast eftir landnám. Víða
vom túngarðar notaðir fram á 20.
öld þó að vörslugildið hafí ekki
verið mikið þegar sauð- og geitfé
var annars vegar.
Heyskapur var aðalstarf íslend-
inga frá miðju sumri og fram á
haust. Helgi J. Halldórsson lýsir
heyskapnum frá landnámi fram á
tuttugustu öld þannig: „Grasið var
slegið með orfi og ljá, heyi rakað
með hrífu, bundið í bagga með
reipum og flutt heim á hestum eða
jafnvel borið á baki það, sem næst
er heygarði. Karlmenn slógu, en
konur rökuðu. Eggert (Olafsson)
segir, að samkvæmt Búalögum sé
það metið meðalsláttumanns verk
að slá á sléttu skák, sem var 30
faðmar á hlið. Sú flatarstærð kall-
ast dagslátta. Dagsverk stúlku er
að raka á eftir 3 karlmönnum og
þurrka heyið.“
Lengi voru eingöngu notaðir is-
lenskir ljáir, sem oftar en ekki bitu
illa. Fram á 16. öld urðu menn að-
allega að notast við lélegt íslenskt
mýrarjám i ljáina en þá fór að fást
betra innflutt járn. Þegar bitið
þvarr i ljáum voru þeir hitaðir í
eldi og dengdir á steðja. Þess
vegna þurfti að vera smiðja á
hverjum bæ og aðgangur að viðar-
kolum, a.m.k. ein tunnu af kolum
á býli. Vegna viðarkolagerðar
þurfti árlega að fella mikið af
skógi. Kolagerðin varð því ís-
lensku skógunum dýrkeypt í ald-
anna rás. Ljáimir vom bundnir við
orfín með ólum. I þurra veðri var
ljárinn ávallt laus. Séra Þórður
Amason á Skarði á Landi fann upp
á því um 1830 að smíða orfhólk úr
jámi til að festa ljáina við orfín.
Orfhólkamir breiddust ört út. Arið
1867 var farið að flytja til landsins
skoska Ijái sem voru betri en þeir
innlendu. Ymsir bændur notuðu
orf og ljá fram yfír miðja 20. öld
og slógu með þeim skækla á tún-
um sínum eða jafnvel lítil tún.
Allt fram á 19. ogjafnvel 20. öld
treysti Qöldi bænda að mestu á út-
beit og/eóa fjörabeit fyrir sauðfé
og hross, vegna þess að þeir gátu
ekki aflað nægra heyja fyrir búféð.
Víða um sunnanvert landið voru
engin fjárhús til. Ef jarðbönn urðu
í langan tíma á vetuma féll sauðfé
og hætta var á að fólk í heilu sveit-
unum kæmist á vonarvöl.
Landsnefndin (Landkommissi-
onen) frá 1770 gerði tillögur um
ýmsar framfarir á Islandi. Hún
taldi að landbúnaður hefði jafnan
verið tryggasti atvinnuvegur Is-
lendinga eins og annarra þjóða.
Þess vegna væri nauðsynlegt að
bæta aðstæður í sveitum. Nefnd-
inni var ljóst að tún vora þýfð sem
jók erfíði við áburðardreifingu,
slátt og þurrkun heys. Þar að auki
vora tún á flestum jörðum óvarin,
þvert gegn því sem átti að vera
samkvæmt fomum landslögum.
Eftir tillögun nefhdarinar gaf kon-
ungur út svokallaða þúfnatilskip-
un árið 1776. Samkvæmt henni
var hverjum bónda gert skylt að
slétta árlega sex ferfaðma (40 m2)
í túni sinu fyrir hvem verkfæran
karlmann. Einnig var fyrirskipað
að öll tún ættu að vera fúllgirt.
Þessari tilskipun var illa fram-
fylgt, meðal annars vegna þess
hve léleg verkfæri bænda vora.
Þar að auki dundu Skaftáreldamir
yfír skömmu síðar, sem felldu fé
og fólk.
Annáll Freys
Járnbrautin austur
I 5. og 6. hefti Tímarits Verkfræðingafélags íslands er
grein eftir Geir G Zoéga vegamálastjóra, um “Járnbraut-
armálið og samgöngumál Suðurlandsundirlendisins”.
í fyrri hluta þessarar greinar er rakin skýrsla sú er Sv.
Möller járnbrautaverkfræðingur sendi stjórnarráðinu á
ársbyrjun 1924. Ræðir hún um rannsókn brautarstæðis-
ins um stofnkostnað og rekstur brautarinnar.
Stofnkostnaðaráætlun Möllers er kr. 6.926.000. Rekst-
urstekjur fram yfir rekstursgjöld eru taldar muni verða kr.
8.000 á 2. rekstursári, og á 10. rekstursári kr. 223.000.
Rekstursáætlunin var gerð af þeim í félagi Sv. Möller og
L. Foss verkfr. forstjóra hagfræðideildar norsku ríkis-
brautanna. Niðurlagsorð hennar eru þessi:
“Áætlun þessi um rekstrarafkomu brautarinnar ásamt
vissunni um möguleika til aukinnar ræktunar á Suður-
landsundirlendinu sýnir, að naumast verður talið á nokk-
urn hátt vafasamt, að samgöngubót þessi erfyllilega rétt-
mæt frá viðhorfi almennra þjóðarhagsmuna”.
Seinni hluti greinar vegamálastj. ræðir um: “fullkominn
bifreiðaveg” austur. Er lauslega áætlað að hann kosti ca.
314 milj. kr. Hann yrði 67 km að Ölvusá, eða 8 km. lengri
en vegur sá sem nú er. Frá Reykjavík upp fyrir Lögberg
er gert ráð fyrir að nota gamla veginn, en þaðan ætti að
leggja nýjan veg um þrengslin austur í Ölvus, (sömu leið
og járnbrautin er ráðgerð). Við það vinst meðal annars að
vegurinn yrði hæstur 100 metrum lægri en þar sem hann
liggur nú á Hellisheiðinni.
Ætti að halda uppi reglubundnum biflestaferðum á
þessum vegi þarf að kaupa bifreiðar og vagna og snjór-
uðningsvélar fyrir ca % milj. kr: og byggja stöðvar og
vöruskýli fyrir ca. 300.000 kr., - til þess að flutt verði
sama magn og járnbr. er ætlað að flytja. Verði far og
farmgjöld hin sömu og fyrirhugað er á járnbr., er tekju-
halli áætlaður kr. 45.000 á öðru rekstursári, en tekjuaf-
gangur á 10 rekstursári kr. 145.000. Áætlunin um þess-
ar bifreiðaferðir er í aðaldráttum gerð af vegamálastjórn-
inni norsku.
Árrti G. Eylands.
Freyr 1925, bls. 51 - 52.
| 58 - Freyr 7-8/2004