Freyr - 01.10.2004, Síða 64

barón á Hvítárvöllum í Borgar-
fírði árið 1898, alls 7 tegundir
grasa og belgjurta. A gróðrar-
stöðvunum á Akureyri og í
Reykjavík voru reyndar 26 teg-
undir grasa og 8 tegundir belg-
jurta á árunum 1902-1920. Lík-
lega má frekar flokka þessar rann-
sóknir undir athuganir en tilraunir,
þar sem athugað var hvort útlend
jurtategund hentaði íslenskum að-
stæðum. Aðeins fáar af þessum
tegundum náðu fótfestu sem
nytjajurtir á íslandi, en rannsóknir
á mörgum þeirra hafa staðið alla
20. öldina. A tilraunastöðvunum
hafa rannsóknir farið fram á að
minnsta kosti 48 tegundum grasa
og 23 tegundum belgjurta.
Frá árinu 1995 hafa ljórar
stofnanir landbúnaðarins geftð
sameiginlega út rit með leiðbein-
ingum um val á fræi af nytjajurt-
um. Ritið heitir Nytjaplöntur á Is-
landi og hefur frá upphafí verið
undir ritstjórn Aslaugar Helga-
dóttur. Ritinu er ætlað að leið-
beina þeim sem versla með og
nota sáðvöru.
Tegundir sem mikið var sáð í
tún á 20. öld.
Beringspuntur er upprunninn í
Alaska, við Beringssund, eins og
nafnið bendir til. Þorsteinn Tóm-
asson, þá sérfræðingur hjá RALA,
fékk fræ af beringspunti frá til-
raunastöð Palmerháskóla í Alaska
og lét sá fræinu árið 1974. í Nytja-
Annáll Freys
777 æsku hinnar nýju þjóðhátíðar 1974
Veljið verðug verkefni til ad minnast 11 alda byggðar
í landinu
Fyrir röskum tuttugu árum lauk mesta harmleik verald-
arsögunnar. Nágrannaþjóðirnar voru flakandi í sárum,
mesti fjöldi ungra manna fallinn, borgir og byggðir lágu í
rústum. En upp úr stríðinu hófst hin stórstíga endurreisn,
til dæmis í Noregi, þar lögðu menn hart á sig og neituðu
sér um lífsþægindi á líðandi stundu, til þess að byggja
upp framtíðina.
Hnignum landkosta
Á stríðsárunum hófst tæknibylting, sem gjörbreytti
framleiðsluafköstum þjóðarinnar. Almenn velmegun hef-
ur nú vaxið, svo að hin sára fátækt er næstum horfin.
Hinir fátækustu búa nú við mörg þægindi, sem áður voru
óþekkt á efnaheimilum.
En hvernig búum við í haginn fyrir komandi kynslóðir?
Við göngum á landkostina. Gróðurfræðingar hyggja, að
enn gangi gróðurlendi landsins saman, þrátt fyrir nokkurt
landgræðslustarf, fyrir allt of takmarkað fé.
Tugir býla fara árlega í eyði og heilar sveitir á áratug.
Búnaður okkar er enn að miklu byggður á beit, mest á
óræktað land.
Það er staðreynd, að landkostum hefur hnignað fyrstu
þúsund ár byggðarinnar. Fróðir menn halda, að gróður-
lendið hafi minnkað um helming að flatarmáli, og gæðin
hafa minnkað þar sem skógar eyddust.
Skapa þarf varanleg verðmæti
Nú verðum við að snúa við. Við höfum öðlazt getu
tækninnar. Vélarnar eru máttugar, en þær þurfa starfsafl.
Ekki er starfsaflið þó einhlýtt. Öllu framar þarf mannvit og
samtaka þjóðarvilja, til þess að beita þeim til starfa.
Við gætum nú á næstu hundrað árum grætt öll sár
þúsund ára rányrkju, svo að landið verði allt betur gróið
og hæfara til mannvistar en var á dögum landnáms-
manna.
En til þess þarf skipuleg og ákveðin vinnubrögð. Meg-
inskilyrði þess að nútíma tækni njóti sín eru þau, að fljót-
ir, ódýrir og auðveldir flutningar séu mögulegir alla tíma
| 64 - Freyr 7-8/2004
árs milli allra staða, þar sem eitthvað á að framkvæma og
að aðgangur sé að orkulindum.
Áður en til fullnustu er hafizt handa um framkvæmd
þess að umskapa gróður landsins, þarf tvennt til að
koma:
1. Byggja þarf hringbraut um landið, sem verði í flestum
tilfellum fær vetur og sumar.
2. Tryggja þarf orkuflutning til allra staða, sem líklegir eru
til einhvers konar framleiðslu.
1. Hringbrautin
Nú er mikið rætt um jafnvægi í byggð landsins, en
minna um raunhæfar aðgerðir. “Að ósi skal á stemma’’.
Röskun jafnvægis stafar mest af misjafnri aðstöðu til
samgangna. Við höfum skapað okkur miðstöð menning-
ar og athafna alls landsins og aðrar smærri miðstöðvar.
Öll viðskipti mann meðal og öll framleiðsla með nútíma
tækni krefst skjótra, ódýrra og öruggra samgangna. Eftir
því sem meira skortir á þetta, dragast staðir aftur úr.
2. Endurgræðsla landsins
En nú kem ég að því, sem þjóðin á að leggja á eigin
herðar. Árið 1974 á að vera tilbúin gróðuráætlun fyrir
hvert hérað, byggðir þess, heiðar, fjöll og öræfi, hvað
gjörsnautt sem það er nú, svo að eigi verði lakar gróið en
á landnámsöld, og um það hvernig hrinda megi slíku í
framkvæmd.
Okkar land er eyja, fjarri öðrum löndum. Tilviljun hefur
ráðið hverjar jurtir hjörðu ísöld eða bárust hingað síðar.
Við þurfum ekki að einblína á það, að endilega þurfi að
hafa hinn gamla gróður með fornum sviþ eins og sumir
náttúruverndarmenn virðast ætla. Landið á að endur-
græða, eins og bezt hæfir mannvist og hnattstöðu þess.
í gróðuráætlun hvers héraðs mætti skipta gróðurlend-
inu í þrjá meginflokka:
a. Fóðurrækt og beitirækt á láglendi ásamt vaxandi mat-
jurtarækt.
b. Skógrækt í fjallahlíðum og við byggðir, þar sem land-
ið verður ekki gert véltækt.
c. Heiðar og öræfi verði grædd upp með sáningu og
áburðargjöf.
Jón Sigurðsson, Yztafelli.
Freyr 1968, bls. 35-42.