Freyr - 01.10.2004, Side 69

4. tafla. Aðferðir við ræktun túna, %
Ar Þaksléttur Græðisléttur Sáðsléttur Hektarar
1931 8,7% 39,4% 51,9% 1644
1936 10,5% 16,9% 72,6% 1056
1940 12,3% 18,8% 68,9% 681
1944 4,6% 14,4% 81,0% 885
stjóri, mikill áhugamaður um
ræktun þeirra.
Bændum, sem notuð grasfræ-
blöndur um 1920-1930, var ráðlagt
að hafa margar tegundir af grösum
í blöndunum. Leiðbeinendur hafa
líklega ekki talið sig hafa næga
þekkingu á eiginleikum jurtanna til
að hætta á að hafa fáar tegundir í
blöndu. Fræsalar fóru eftir þessum
leiðbeiningum. Eftir því sem
reynsla manna jókst fækkaði teg-
undum í grasfræblöndum sem
boðnar voru. Margir bændur sáðu
smára með grasffæinu.
Einangrun frá Norðurlöndum á
stríðsárunum 1940-1945 og árun-
um fyrst eftir stríðið færðu fræ-
sölu úr skorðum. Þegar verslun
komst í eðlilegt horf um 1947
voru aðstæður breyttar frá því fyr-
ir stríð, vegna þess að bændur
voru famir að nota tilbúinn áburð
í meira mæli en áður. Þá var aftur
farið að gera tilraunir með gras-
fræblöndur, en nú brá svo við að
belgjurtir vom aðeins reyndar í
tveimur tilraunum af 12. I lok 20.
aldar var mest selt af grasfræ-
blöndu, sem aðeins er með tveim-
ur grastegundum; vallarfoxgrasi
og vallarsveifgrasi.
Tækni við nýtingu túna
Verkfæri fyrir menn og hesta
I Vestur-Evrópu var notkun á
hestatengdum tækjum, öðmm en
plógum og vögnum, lítil fram á
19. öld. Á 18. öld var það leikur
auðugra manna í Bretlandi og
fleiri löndum að fínna upp hesta-
tengdar búvélar. Litið var á vél-
amar sem leikföng og þess vegna
komust þær ekki í almenna notk-
un. I Evrópu var linnulítill ófriður
frál778 til 1814, sem varð til þess
að ungir menn úr sveitum vom
kallaðir til herþjónustu. Mikill
Qöldi þeirra féll á vígvöllunum
eða urðu óvinnufærir örkumla-
menn. Þess vegna varð skortur á
vinnuafli í sveitunum og kaup
vinnumanna hækkaði. Það varð til
þess að farið var að nota hesta-
tengd tæki, sem áður hafði verið
litið á sem leikföng, og ný tæki
vom föndin upp. Á Islandi voru
ekki aðstæður til að nýta þá tækni
fyrr en áratugum seinna.
Torfí Bjamason, skólastjóri í
Olafsdal, náði ótrúlegum árangri í
að kenna nemendum sínum tré-
og jámsmíði. Á ámnum 1880-
1907 vom smíðaðir í Ólafsdal
125 plógar, 107 herfí, 97 hesta-
kermr og líklega meira en 500
ristuspaðar. Auk þess vom smíð-
aðir hemlar fyrir hestaverkfæri og
aktygi og er þá margt ótalið.
Þetta, ásamt því sem gerðist á
hinum bændaskólunum, varð til
þess að nokkrir ungir menn lærðu
að nýta hesta við sléttun túna og
vinnslu garða. Á Gróðrarstöðinni
á Akureyri vom reynd bæði ís-
lensk og erlend jarðvinnsluverk-
færi á ámnum 1904-1916, svo
sem mismunandi plógar, mörg
herfí, hestareka og þúfnaskeri.
Það olli vandræðum að íslensku
hestamir vom ekki nógu öflugir
fyrir mörg af þeim verkfæmm
sem þeim var ætlað að draga. Eft-
ir því sem tún urðu sléttari varð
meira gagn að hestvögnum til
flutninga innan búsins. Það var
jafnvel farið að nota hestvagna til
kaupstaðarferða þrátt fyrir að
víða væru vegleysur.
Þaksléttur, græðisléttur og sáð-
sléttur
Eftir að Guðbrandur Stefánsson
smíðaði fyrsta undirristuspaðann
fyrir miðja 19. öld fóm framfara-
sinnaðir bændur að gera þakslétt-
ur. Á sjöunda áratugi 19. aldar
voru árlega gerðar um 10 hektarar
af þaksléttum á öllu landinu.
Græðisléttur, eða flagsléttur, eins
og þær vom áður nefndar, hafa lík-
lega verið þekktar á fyrstu öldum
byggðar á Islandi. Þá hafa bygg-
eða hörakrar verið látnir gróa upp
af sjálfu sér og verða tún. Upp úr
miðri 19. öld var farið að slétta tún
með nýrri gerð af græðisléttum.
Aðferðin fólst í því að þýfð tún
vom plægð upp og herfuð eða
sléttuð á annan hátt og síðan var
flagið látið gróa upp af sjálfö sér.
Gamli túngróðurinn hélt sér því að
mestu í nýju sléttunni.
Árið 1902 skrifar Bjöm Jensson,
kennari í Reykjavík, grein þar sem
hann telur grasfræsáningu miklu
Altalað á kaffistofunni
Kristmann Þorkelsson var
starfsmaður ísfélags Vestmanna-
eyja á fyrstu áratugum aldarinnar
og gekk undir nafninu Kristmann
í íshúsinu. Hann þótti mismæla-
gjarn og eru um það ýmsar sög-
ur.
Ein er þannig:
Eitt sinn kom skip til Eyja með
vörur til ísfélagsins. Um það leyti
sem uppskipun átti að hefjast fór
rafmagnið. Kristmann snaraðist
þá í símann og hringdi í rafveit-
una og mælti: „Þetta er Ismann i
Kristhúsinu. Það er komið skip
með ol og kolíu og ekkert hægt
að gera fyrir dimmuleysi."
9. tbl. 1982.
Freyr 7-8/2004 - 69 |