Freyr - 01.10.2004, Qupperneq 78

Áburðarverksmiðja ríkisins til
starfa í Gufunesi og hóf að fram-
leiða köfnunarefnisáburð, sem
hlaut verslunarheitið Kjarni. I
upphafi var afkastageta verk-
smiðjunar 22.000 tonn á ári af
Kjama. Áburðurinn var í fyrstu
fíngerður og kvörtuðu bændur
undan því að bera hann á, en það
var seinna lagfært. Áburðarverk-
smiðjan var gerð að hlutafélagi í
eign ríkisins 1994 og einkaleyfi
verksmiðjunar á sölu áburðar var
fellt niður 1995. Síðan hafa
nokkrir aðilar flutt inn tilbúinn
áburð. Ríkið seldi íslenskum fjár-
festum öll hlutabréf í Áburðar-
verksmiðjunni hf. árið 1999.
Á fyrstu áratugum 20. aldar
ræddu menn um 'að hugsanlega
væri jarðvegur í sumum túnum of
súr. Steingrímur Steinþórsson
(St.St.) skrifaði 1926: „í allri ösku
er allmikið kalk og er sjálfsagt að
halda henni til haga og nota sem
áburð. Sjerstaklega vantar kalk í
mýrarjarðveg.“ Árið 1920 mældi
H.J. Hólmjám íyrst sýmfar í ís-
lenskum jarðvegi. Síðan þá hafa
verið gerðar ótal mælingar á kalk-
magni og pH-gildum í jarðvegi.
Fyrsta tilraunin með að kalka tún
var lögð út á Sámsstöðum 1938.
Vitað var að Kjami (efnafræði-
heiti: ammoníumnítrat) og fleiri
áburðartegundir sýrðu jarðveg.
Rannsóknir sýndu að jarðvegur
súmaði mismikið eftir aðstæðum
á hverjum stað. Um þetta mál
urðu mikil greinskrif fyrst eftir að
Áburðarverksmiðjan í Gufunesi
tók til starfa. Á kalámnum 1965-
1970 grunaði marga að kalið staf-
aði að hluta til af því að túnin
væru of súr. Þess vegna vom á
næstu árum gerðar margar tilraun-
ir með kölkun túna, í allt um 90
tilraunir. Meira en helmingur þeir-
ra var gerður á túnum bænda víðs-
vegar um land. Uppskemauki
vegna kölkunar túna hefur verið
nokkuð mismunandi, en oft 1-3
hkg/ha af heyi. Kalsíummagn í
heyinu hefur aukist vemlega við
kölkun. Síðan 1996 hafa ekki ver-
ið gerðar kalktilraunir. Tilraunim-
ar benda til að víða sé nauðsynlegt
að kalka tún á nokkurra ára fresti,
en það hefur lent í undandrætti hjá
mörgum bændum.
Skeljasandur hefur verið notað-
ur til að kalka tún. Sandinum hef-
ur verið dælt upp úr Faxaflóa og
hann harpaður og hreinsaður af
Sementsverksmiðju ríkisins.
Skeljasandurinn hefur verið mun
ódýrari en kalk sem flutt er inn frá
öðmm löndum. Nokkrir bændur
hafa einnig nota skeljasand sem
sóttur hefur verið á fjöi ur þar sem
mikið er af honum.
Á 20. öld vom gerðar mjög
margar tilraunir með mismunandi
skammta af tilbúnum áburði. Svo-
nefndar Hansenstilraunir voru
gerðar 1929-1933 á fímm stöðum,
með mismunandi skammta af á
tilbúnum áburði. Tilraunirnar
voru fjármagnaðar fyrir milli-
göngu L.R Hansens, forstjóra
Norsk Hydro í Kaupmannahöfn.
Annáll Freys
Hvanneyri
Borgarfjörður gengur inn í landið frá landnorðurhorni
Faxaflóa, milli Hafnarfjalla og Mýra.
Fyrir botni fjarðarins gengur nes eitt fram. Skiftir það
fjarðarbotninum i tvær víkur eða voga. Er hinn syðri
minni: Andakíll; þar fellur Andakílsá fram. Hinn nyrðri er
meiri; þar rennur fram Hvítá, ein af stærstu vatnsföllum
landsins.
Upp frá víkum þessum, fram með ánum, liggja engi
mikil og fögur. Árnar, einkum Hvítá, bera fram mikið af
jökulleir. Við aðföll sjálfar stýflast árnar, flæða yfir engin,
frjóvga þau og bera á uppleyst jurtanæringarefni. Það eru
hin sífrjóvgu flæðiengi í Andakíl.
Engifláka þessa greinir ás einn lágur, en gengur fram í
fyrnefnt nes og endar í (Gull)-Kistuhöfða fremst á nesinu.
“Grími hinum háleygska gaf hann (Skalla-Grímur) bú-
stað .... þar er kallat var á Hvanneyri”. Stendur bærinn á
ásnum við nyrðri engin, hin meiri, miðja vega milli ár-
ósanna.
Útsýn er víð og fögur frá Hvanneyri, yfir Borgarfjarðar-
undirlendið alt og fjörðinn sjálfan, með Borgarnesi í
vestri, öll Mýrafjöllin með Baulu í norðri, alt upp til Holta-
vörðuheiðar. 1 austri Borgarfjarðardalimir með reykjunum
í Reykjadal hinum nyrðra og múlunum milli dallanna. Að
sunnan er Skarðsheiði með hinum tignarlegu hornum
sínum og Hafnarfjöll. Þau eru all-nærri, og standa af
þeim sunnanveður hvöss.
Á dögum þeirra Grímanna hefir verið búsældarlegt á
Hvanneyri. Og það er þar enn.
En eins og víðar, þar sem gott er til fanga og lands-
nytja, hefir á síðari öldum myndazt margbýli á jörðinni;
því var þar allmargt býla, og lágu bæirnir i hvirfing: svo
nefnt “Hverfi”: Hvanneyrarhverfi. Það voru 8 bæir; lágu 6
samtýnis á ásnum, einn norður við Hvítá (Hvítárós) og
einn suður við Andakílsá (ausa), og auk þess eyðibýlið
Kista (= Gullkista?) við Andakílsárós, alt 127,2 hndr. (að
n. m.). Enn fremur tilheyra eigninni (þar er bændakirkja)
tvær kirkjujarðir í Skorradal, 21,7 hndr., selför eða upp-
rekstrarland í Skarðsheiði: Kirkjutungur, og eyðibýli við
Hafnarskóg, nefnt Skógarkot. Fyrir 20 árum var verð allr-
ar eignarinnar 16,000 krónur.
Margir nýtir menn hafa þar upp fæðst; í Svíra t.d. Jón
Borgfirðingur, sjálfmentaður fróðleiksmaður, faðir þeirra
dr. Finns, Klemens landritara og systkina.
Tún hverfisins, um 44 dagsláttur að stærð, vóru að
mestu þýfð áður en skólinn kom þar. Bændur hirtu lítið um
þau; því engin vóru aðalslægjulöndin. Keldur eða stokka-
drög var víða yfir að fara meðengja heybandið. Var í mæli,
að er hestur “sá í” undir heyburði, hefði verið hleypt úr reip-
unum ofan í fenið, og farið á þeirri brú meðan dugði. Sýn-
ir þetta heyskaparuppgripin. Björn Bjarnason.
Freyr 1908, bls. 65-68.
178 - Freyr 7-8/2004