Neytendablaðið - 01.12.1983, Blaðsíða 20

Neytendasamtökin 30 ára
lega, fyrr en eftir að ég kom heim frá
námi í Svíþjóð. Ég kom því ekki með
neina þekkingu á þessum efnum að utan,
enda hafði í rauninni ekki mikið gerst þar
og lítið á því borið. En svo frétti ég ein-
hvern veginn af Neytendaráði danskra
húsmæðra, og þegar ég fór til Norður-
landa sumarið 1952, fór ég á fund Lis
Groes, formanns ráðsins, frægs kven-
skörungs, sem átti eftir að verða við-
skiptaráðherra Dana, og fræddist um
starfsemi þessara neytendasamtaka. Þetta
voru reyndar ekki almenn samtök, heldur
ráð skipað fulltrúum kvenfélaga í Dan-
mörku. En það var sannarlega sjónarmið
neytenda almennt, sem átti að vekja at-
hygli á og berjast fyrir. Ráðið hafði verið
stofnað á vöruskortstímum, 1947, en
greinilegt var, að það hafði varanlegu
hlutverki að gegna í þjóðfélaginu. Við
ræddum að sjálfsögðu um þetta sjónar-
mið almennt og hvernig hægt væri að
vinna að því, að tillit væri til þess tekið -
með góðu eða illu - og hvað gert hefði
verið í heiminum til þess fram að þeim
tíma. Pað var ekki mikið, en bandarísku
neytendasamtökin, sem stofnuð voru
1936, höfðu þó algjöra sérstöðu, en þau
störfuðu nær eingöngu sem gæðamats-
stofnun, sem gaf út tímarit. Þá hafði og
Rannsóknarstofa heimilanna verið sett á
fót nokrum árum áður í Stokkhólmi, og
ég tók upp samband við hana.
Þegar við Lis Groes hittumst svo
sumarið eftir, var ég búinn að gangast
fyrir stofnun Neytendasamtakanna og
fjórum árum síðar sátum við fund, sem
Efnahagssamvinnustofnunin hélt í París
fyrir fulltrúa neytendasamtaka innan
aðildarríkjanna. Vildi stofnunin með því
leggja áherslu á mikilvægi slíkra samtaka,
sem héldu á lofti sjónarmiðum neytenda,
fyrir efnahagslífið í hverju landi. í lok
fundarins var samþykkt ályktun um nauð-
syn þess, að alþjóðleg samtök neytenda
yrðu stofnuð. Pessi fundur sýndi, að hinu
almenna sjónarmiði neytenda væri vax-
andi gaumur gefinn og víða höfðu verið
stofnuð samtök neytenda á undanförnum
árum. Skýringin á því, hvers vegna ég gat
mætt þarna, var einfaldlega sú, að ég var
á ferðinni í Mið-Evrópu um þetta leyti til
að fala gagna vegna Hvile-Vask-málsins.
Ég hafði því ærið erindi á fundinn.
Neytendasamtökin,
þau þriðju elstu í heimi.
- En nú hafa Neytendasamtökin á
íslandi verið talin hin þriðju clstu í heimi?
- Já, þegar efnt var til stofnfundar Al-
þjóðasamtakanna í Haag 1960, var mér
sýndur sérstakur heiður sem frumkvöðli
að stofnun neytendasamtaka, þar eð hin
íslensku væru hin þriðju elstu í heimi. Ég
hélt því aldrei fram að fyrra bragði, en
fundarboðendur ákváðu að raða fulltrú-
um samtakanna eftir stofndegi þeirra.
Eitthvað var deilt um þetta, hvað væru
samtök og hvað væru ráð og nefndir eða
rannsóknarstofnanir. Og út frá einni skil-
greiningunni gátum við talist númer tvö,
ef ég notaði 26. janúar 1953, þegar lýst
var yfir stofnun Neytendasamtakanna, í
stað 23. mars, þegar framhaldsstofnfund-
urinn var haldinn. Petta var að sjálfsögðu
ekki mikilvægt atriði,en hafði þó sín
Frumkvödull að stofnun Bandarísku Neyt-
endasamtakanna fyrir nœrri 50 árum, Lolston
E. Warne kom í heimsókn hingað til lands
ásamt konu sinni vorið 1966.
áhrif, beindi athyglinni að manni á fund-
inum og varð til þess, að maður var þar ef
til vill virkari en ella og tók mikinn þátt í
umræðum. íslensku samtökin höfðu af
talsverðri reynslu að miðla, og að einu
leyti höfðum við algera sérstöðu og
slógum öllum öðrum neytendasamtökum
við. Það var ekki, að hin íslensku væru
hin langfjölmennustu miðað við fólks-
fjölda, heldur að þau skyldu veita með-
limum sínum lögfræðilega aðstoð og upp-
lýsingar án sérstaks endurgjalds vegna
kaupa á vörum eða þjónustu. Og hafa til
þess opna skrifstofu daglega. Þegar ég
flutti skýrslu um starfsemi Neytendasam-
takanna á stofnfundinum í Haag 1960,
höfðum við veitt þessa þjónustu nær í sjö
ár.
Að loknum fundinum í Haag bauð
OECD enn til ráðstefnu í París, og voru
vörumerkingar, „informative labelling“,
þ.e. merkingar með upplýsingum um
vöruna, eitt helsta málið á dagskrá.
Skyldi það rætt með hliðsjón af hinum
stóru, sameiginlegu mörkuðum, sem
myndaðir höfðu verið eða voru í myndun
í Evrópu.
- Höfðum við mikinn ávinning af
þessu samstarfi við systursamtök crlend-
is?
- Alveg tvímælalaust bæði beint og
óbeint. En það er rétt að taka það fram,
að útgjöld samtakanna vegna þessara
samskipta voru lítil, því að ég var alltaf í
öðrum erindagjörðum og notaði tækifær-
in til að sinna þessum málum fyrir Neyt-
endasamtökin í Ieiðinni. Við gáfum út
fjölda leiðbeiningabæklinga, sem félags-
mcnn fengu heimsenda og voru innifaldir
í árgjaldinu, sem svo kannski var aldrei
greitt, og efnið í þá var í flestum tilvikum
fengið úr ritum samtaka og stofnana, sem
við vorum í sambandi við. Og mér dettur
í hug eitt skemmtilegt atvik í Haag 1960,
úr því að við minnumst á beint gagn. Ég
borðaði hádegisverð með forseta banda-
rísku samtakanna, Colston E. Warne, og
árangurinn varð sá, að hann sendi Neyt-
endasamtökunum að gjöf 3000 eintök af
árbók sinna samtaka, en hún var yfir 400
bls. að stærð, og við þurftum ekki einu
sinni að greiða flutningskostnað. Menn
þurftu svo aðeins að hafa fyrir því að
nálgast hana á skrifstofu okkar. Prívegis
fengum við slíka árbókar sendingu, en
mig minnir, að við höfum látið þá vita, að
500 eintök væru nóg.
Pá var það einnig til framdráttar mál-
stað okkar hérlendis að geta bent á vax-
andi hliðstæða starfsemi erlendis. Pað er
nú einu sinni svo í okkar blessaða landi.
Framkvæmdastjórn Alþjóðasamtak
anna heimsótti okkur svo vorið 1966 og
hélt hér fund til að undirbúa Alþjóðaþing
neytendasamtaka, sem halda átti í ísrael
í júní það ár. Þá var mér sýndur sá sómi
að vera boðið að vera einn af forsetum
þingsins, en kostnaður af för minni og
dvöl var greiddur af Alþjóðasamtökun-
um. Ég þáöi það að sjálfsögðu með
þökkum, og það féll í minn hlut í ísrael
að stjórna þar umræðum um auglýsingar.
Og einnig að undirbúa umfjöllun um það
efni á þinginu.
Neytendasamtökin hafa
gert mikið gagn
- Þegar þú rifjar upp sögu Neytenda-
samtakanna, finnst þér þá, að þau hefðu
18