Neytendablaðið - 01.12.1983, Blaðsíða 60

ur hafa verið settar um mjólk
og mjólkurvörur í reglugerð og
ýmsar aðrar vörutegundir,
upphaflega á grundvelli fyrr-
nefndra laga frá 1936. Þá má
minna á lög um mat og eftirlit
með sjávarafurðum, kjöti, ull
o.fl. Ymiss lög og reglur eru í
gildi um margvísleg öryggis-
mál. Sem dæmi um slíkar
reglur, sem varða neytendur,
eru fyrirmæli um raffanga-
prófun í lögum frá 1979, um
Rafmagnseftirlit ríkisins.
Leyfísbundnar atvinnu-
greinar. Sérstök lög gilda um
ýmsar atvinnugreinar, svo sem
verslunaratvinnu, iðnað,
ferðaþjónustu, vátrygginga-
flokk nefna lög og samþykktir
um lokunartíma sölubúða.
Samningar og kröfuréttindi.
Á sviði einkaréttar skipta
ýmiss lög neytendur máli.
Mikilvægust þeirra eru lög um
lausafjárkaup frá 1922 og al-
menn samningalög frá 1936.
Þá hafa verið sett lög um ein-
stakar tegundir samninga, svo
sem vátryggingasamninga og
húsaleigusamninga. Mörg
ákvæði þessara laga voru sett
gagngert í því skyni að vernda
„neytendur“ í þessum við-
skiptum, þ.e.a.s. vátryggingar-
taka og leigutaka. í þessum
lögum eru m.a. ákvæði um
ógildingu ósanngjarnra samn-
ingsskilmála.
einnig getið, að reglur þessarar
löggjafar myndu greinast í
ýmsa flokka samkvæmt fræði-
legri skiptingu réttarreglna.
Höfuðskipting ríkisbund-
inna réttarreglna samkvæmt
fræðikerfi lögfræðinnar felst í
einkarétti og allsherjarrétti.
Ýmislegt kemur til álita, þegar
réttarreglur eru greindar í
þessa tvo höfuðflokka. Aðal-
auðkennið eru þeir hagsmunir,
sem réttarreglurnar víkja að.
Á þessu verða skilm helst
byggð. Réttarregla á undir
allsherjarrétt, þegar hagsmun-
ir þeir, sem hún mælir fyrir
um, eru opinberir, en lýtur
einkarétti, þegar skipað er
málefnum eða hagsmunum
Einkenni nor-
rænnar neytenda-
löggjafar.
Áður en vikið verður að
neytendalöggjöf á Norður-
löndum svo sem hún er í
höfuðdráttum, verður gerð
grein fyrir skiptingu hennar í
þrjá meginflokka, sem al-
mennt er stuðst við. Er hér
miðað við löggjöfina í all rúm-
um skilningi:
a) Markaðsréttarleg löggjöf.
Þar má til nefna lög um mar-
kaðsstarfsemi (markedsför-
ing), lög um eftirlit með ósann-
gjörnum samningsskilmálum,
Neytendum varðar það miklu hvernig löggjöf um réttindi þeirra er háttað.
verðlags- og samkeppnislög-
gjöf, lagareglur um vörumerk-
ingar, hinar ýmsu réttarreglur
um eftirlit með matvælum og
öðrum neysluvörum o.fl.
b) Einkaréttarleg löggjöf. Hér
má nefna lagaákvæði um
„neytendakaup“ (konsument-
köb), lánsviðskipti neytenda
(konsumentkredit), vátrygg-
ingar neytenda, viðskipti utan
starfsstöðva fyrirtækja s.s. í
heimahúsum (dörsalg, hjem-
försaljning), sérstök ógilding-
arákvæði samningalaga o.fl.
c) Réttarfarsleg ákvæði. Til
þessa flokks teljast reglur-um
sérstaka og einfalda meðferð
„neytendamála" fyrir dómstól-
um. Ennfremur lagaákvæði
eða önnur fyrirmæli um stofn-
un og starfsemi kvörtunar- og
kærunefnda, gerðardóma eða
starfsemi o.fl. Þar eru ýmiss
ákvæði um eftirlit með þeim,
sem atvinnugreinar þessar
stunda, og skilyrði þarf að
uppfylla til þess að geta öðlast
leyfi til rekstrar, þ.á.m. er að
finna kröfur um sérstaka kunn-
áttu rekstraraðila. Sérstaklega
má nefna lög um vátryggingar-
starfsemi frá 1978. Samkvæmt
þessum lögum skal Trygging-
areftirlit ríkisins hafa eftirlit
með almennum skilmálum
vátryggingarfélaga, iðgjöldum
og iðgjaldagrundvelli. Skal
gæta þess, að skilmálar félag-
anna séu í samræmi við lög og
góða viðskiptahætti í vátrygg-
ingaviðskiptum. Þá er athygl-
isvert, að vátryggingatakar
(neytendur) skulu eiga aðild
að stjórn vátryggingafélags.
Þá má í tengslum við þennan
Flokkun
réttarreglna.
Hér að framan hafa verið
talin upp ýmiss lög, sem ætla
má, að varði neytendur miklu.
Því fer fjarri, að hér sé um
tæmandi upptalningu að ræða.
Meginhluti þessara laga og
reglna, sem hér hafa verið
nefnd, voru hins vegar ekki
sett með hagsmuni neytenda
að leiðarljósi. Þau eru því ekki
nein „neytendalöggjöf" í þeim
skilningi, sem almennt er lagð-
ur í það hugtak nú. Þessu er
því ekki saman að jafna við þá
löggjöf, sem sett hefur verið á
Norðurlöndum, beinlínis til
þess að vernda og auka rétt
neytenda, svo sem fyrr hefur
verið minnst á. Þar var þess
einstaklinga. Áður var minnst
á hugtakið neytendarétt. Á
síðari tímum hafa menn farið
að nota hugtakið markaðsrétt
um réttarreglur um samkeppni
og margs konar réttarreglur,
sem varða atvinnulífið. Drjúg-
ur hluti þeirra laga og reglna,
sem getið er í upptalningunni
hér að framan, myndi falla
undir markaðsrétt. í markaðs-
rétti gætir mjög allsherjarrétt-
arlegra sjónarmiða.
Þessar skilgreiningar og
skýringar eru reifaðar hér af
þeim ástæðum, að þær varða
neytendarétt miklu og sá mun-
ur á réttarreglum, sem leiðir til
skiptingar þeirra í állsherjar-
rétt og einkarétt hefur skapað
vanda við framkvæmd réttar-
reglna til verndar neytendum
svo sem vikið verður að í næsta
kafla.
58