Læknablaðið - 15.01.1990, Blaðsíða 7

LÆKNABLAÐIÐ
5
beina kröfu á lækninn. í þess stað ætti ríkið,
eða þjóðhöfðinginn, rétt á heilbrigðum
þegnum. í samræmi við það væru læknar
skuldbundnir ríkinu og ekki sjúklingunum.
Bretar og Bandaríkjamenn hefðu í stórum
dráttum svarað því til, að siðferðilega réttar
athafnir lækna fælust í því, að þeir beittu
þekkingu sinni og hæfni dyggðuglega. Það að
vera dyggðugur fæli í sér vissar skyldur við
sjúklinginn. Sú sérstaka kvöð, að annast sjúka
og fatlaða, væri ekki til komin vegna réttinda
sjúklinganna eða neins annars aðila, svo sem
rfkisins. í þess stað á réttur sjúklingsins til
heilbrigðisþjónustu rætur sínar í skyldum hins
dyggðuga læknis. Þá myndi því hafa verið
haldið fram, að læknir væri dyggðugur að
því marki sem hann væri holdtekja siðareglna
lækna. Skilyrði þess væri að sjálfsögðu, að
hann rækti skyldur sínar við sjúklingana. Þar
við bætist að læknisfræðin stefnir að því, að
sigrast á sjúkdómum og koma mönnum til
heilsu og einnig þess vegna hefir læknirinn
skyldur, að því er varðar umönnun og meðferð
sjúklinga.
Þessar mismunandi forsendur og rökfœrslur
hafa sameiginleg einkenni:
Þær vísa til grunnhugmynda, sem hægt
er að beita rökrænni athugun, rökrænum
andmælum og rökrænni gagnrýni. Þær fela
í sér siðferðikenningar og í stórum dráttum
skilgreina þær hver á sinn hátt, hvað það er að
vera læknir. Þær hafa þýðingu í dag, vegna
þess að ennþá er rætt af kappi um réttindi
manna til heilbrigði og um réttindi þeirra til
heilbrigðisþjónustu, um samskipti lækna og
ríkisvalds, um samskipti og samband lækna og
sjúklinga og er þá fátt eitt talið.
NÚTÍMAVIÐHORF
En margt hefir breyzt. Hver byltingin hefir
rekið aðra í læknisfræðinni síðustu hundrað
árin. Læknavísindin hafa tekið stórstígum
framförum og hver ný uppgötvun hefir kallað
á ótal fleiri. Þekkingarforðinn eykst stöðugt,
nýr tæknibúnaður, ný lyf og nýjar aðferðir
bætast stöðugt við og sumt af þessu hefði
engan dreymt um fyrir örfáum árum.
Fyrir tæpum þrjátíu árum var þessari þróun
lýst á eftirfarandi hátt (5):
Læknirinn sem starfar á síðari hluta tuttugustu
aldarinnar tekur ómeðvitað mið af þremur
meginreglum, sem eru fullar fyrirheita:
(a) í rauninni er enginn banvænn sjúkdómur
til. Sú staðreynd að með lækningatækni okkar,
sem sífellt batnar, getum við að vísu ekki
bjargað krabbameinssjúklingi á lokastigi, en
það sannar ekki að læknavísindin geti ekki
leyst þennan vanda í framtíðinni.
(b) í rauninni er enginn sjúkdómur
óumflýjanlegur. Það er ekki lengra síðan
en um aldamót, að menn töldu að arfgengir
sjúkdómar væru eðlilegir og óhjákvæmilegir,
en nútímaerfðatækni bendir til þess að á þeim
megi einnig sigrast.
(c) I rauninni eru ekki til neinir ólæknandi
sjúkdómar. Þeir sjúkdómar, sem í dag teljast
ólæknandi, munu í fyllingu tímans, fyrr eða
síðar, verða tæknilega læknanlegir.
Allt þetta sýnir greinilega, að frá síðustu öld
og þó sérstaklega síðan um aldamót, hefir í
meginatriðum breytzt sú mynd, sem læknirinn
hefur gert af sjálfum sér.
I ljósi þekkingarsprengingarinnar knýja
eðlislæg siðferðisviðhorf læknisins hann til
að afla sér stöðugrar fræðslu, svo að hann fái
fylgzt með nýjum möguleikum stéttarinnar og
nýjungum í læknavísindum. Þessar aðstæður
hlúa að siðferðisviðhorfi, sem felur í sér
þolgæði við rannsóknir og við að deila með
öðrum nýjum skilningi.
Verður þá næst fyrir að hyggja nánar að
siðferðisviðhorfum.
TILVITNANIR
1. Blomquist C. Medicinsk etik. Stockholm: Natur og
kultur 1971, s. 44.
2. Arlebrunk J. Undervisning i medicinsk etik -
erfarenheter frán lakarlinjen i Lund. Lákartidningen
1987; 84: 2097-8.
3. Reich WT ed. Encyclopedia of Bioethics. New York:
Macmillan and Free Press 1978, Vol. 3, s. 951-3.
4. Kekes J. The Nature of Philosophy. Basil Blackwell
and American Philosophical Quarterly 1980, s. 3-4.
5. P. Laun Entralzo. Das Christentum und die
medizinische Technic. Arzt und Christ 1960; 6: 137.
Tilvitnun í: Haring B. Medical Ethics. Slough: St.
Paul Publications 1982, s. 27.