Læknablaðið - 15.01.1990, Blaðsíða 44

42
LÆKNABLAÐIÐ
EÐLI SJÚKDÓMA?
Hvað er það í tilteknu ástandi, sem gerir það
að sjúkdómi?
Einhver myndi svara þessu svo, að ástand sé
sjúkdómur, ef það er ferli tiltekinnar gerðar,
svo sem sýking. Það er að segja, að við teljum
oft, að eitthvað sé sjúkdómur, vegna þess að
það hafi tiltekið eðli. Þetta svar nefnir Reznek
(6) eðlishyggjurökvillu, segir hana algenga
í sögu sjúkdómaflokkunarinnar og nefnir
eftirfarandi dæmi:
I lok nítjándu aldar náði gerlakenningin
hámarki vinsælda og margir voru sannfærðir
um það, að allir sjúkdómar væru sýkingar
af völdum mismunandi gerla. Til dæmis
var taugakröm - beriberi (af völdum
þíamínþurrðar) álitin smitsjúkdómur og leit
hófst að sértækri bakteríu. Vegna þessarar
kenningar urðu margir til að álíta, að væri
ástand vegna smitunar, væri það samkvæmt
eðli málsins sjúkdómur.
Fjölbreytni sjúklegs eða neikvæðs
læknisfræðilegs ástands er mikil:
Áfengisávani, berklar, blóðleysi, blýeitrun,
botnlangabólga, drukknun, Downs-
heilkenni, fótsveppir, geðklofi, gigtsótt,
gómklofi, heilablóðfall, heila- og mænusigg,
helftarlömun, hiti, höfuðkúpubrot, kal,
kólera, lifrarskorpnun, lungnakrabbi,
míturlokuþrengsli, njórafótur, nærsýni, ógleði,
sárasótt, sykursýki, þruska, öldusótt.
Þessi fyrirbæri virðast falla á nokkrar deildir,
sem útiloka hver aðra og þau eru ekki öll
sjúkdómar.
Sum fyrirbæri eru sjúkdómar - sárasótt,
lungnakrabbi, heila- og mænusigg, geðklofi og
berklar. Önnur eru meiðsli - tætt hold, skotsár,
bruni, höfuðkúpubrot. Auk þess er ástand af
ýmsu tagi flokkað sem galli, fötlun eða lýti.
Við tölum um það, að sá sem er nærsýnn
hafi sjóngalla, fremur en að hann sé sjúkur.
Á sama hátt álítum við, að bam með njórafót
eða gómklofa sé ekki sjúkt, þó svo það hafi
þessi lýti. Endanlega lítum við svo á, að blint
fólk sé ekki sjúkt (þó svo að við vitum af
sjúkdómi, sem gæti hafa valdið blindunni)
heldur sé það öryrkjar.
EINKENNI, TEIKN, HEILKENNI OG
SJÚKDÓMAR
Sjúkdómshugtakið er eðli málsins vegna
flókið, þar sem í nafni sjúkdómsins felast
vísbendingar af ýmsu tagi. Það getur vísað
til
1) samstæðu einkenna og teikna;
2) fyrirbæra sem tengjast sértækum tmflunun
og
3) fyrirbæra af völdum sértækra(r) orsaka(r).
I læknisfræðilegri umræðu gemm við
greinarmun á því ástandi, sem er aðeins
merki (einkenni eða teikn) um sjúkdóma
og því ástandi sem kallast heilkenni (heild
einkenna og teikna), sem vitað er eða álitið er
að auðkenni kvilla, sjúkleika eða meinsemd,
en telst ekki sjúkdómur. Þannig er hiti
aðeins merki sjúkdóms og þróttleysi er ekki
sjúkdómur heldur merki sjúkdómsins, sem
býr að baki. Á sama hátt er blóðleysi ekki
sjúkdómur heldur merki um sjúkdóminn sem
veldur því. Jafnvel ástand eins og sykursýki
er ekki lengur sagt vera sjúkdómur, heldur
heilkenni og aðalskiptingin er í gerð I og II,
insúlínháða og insúlínóháða sykursýki.
Það er því háð vaxandi þekkingu hvað er
flokkað sem einkenni, tákn, heilkenni eða
sjúkdómur. Hiti var áður fyrr talinn sjúkdómur
og allt fram á síðustu ár var sykursýki flokkuð
á sama hátt.
Þannig er óeðlilegt ástand líjfœra eins og
lifrarskorpnun og míturlokuþrengsli, sem
eru ekki sjúkdómar. Þá eru það eitranirnar,
sem sumar teljast vera sjúkdómar, til dæmis
langvarandi blýeitrun, en aðrar eru ekki
flokkaðar þannig, svo sem kolsýringseitrun
og eitrun af svefnlyfi. Að lokum er svo
samtíningur ýmis konar ástands, sem ekki
fellur á neinn læknisfræðilegan flokk, en
kemur samt til kasta lækna. Má þar nefna
hungur, hitaslag, bruna, sjóveiki og svo
framvegis. Sá sem er að svelta í hel er ekki
talinn hafa sjúkdóm, en hann er samt ekki
heilbrigður.
Þar fyrir utan er ástand, sem ekki verður
flokkað sem sjúklegt, heldur hluti hins
eðlilega. Þannig eru skallamyndun, tíðahvörf
og öldrun eðlilegt ástand.
Það virðist því ekkert vera í eðli sjúkdóma,
sem veldur því, að við getum litið á þá
sem náttúrugerðir og aftur komum við
að því að sjúkdómar eru fundnir upp en
ekki uppgötvaðir. Þannig fer því svo oft