Læknablaðið - 15.06.1997, Síða 45

LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
403
þörf fyrir starfskrafta þeirra í þjóðfélaginu.
Þetta hefur þó breyst þannig að læknar í föst-
um störfum hætta nú sjötugir og er jafnvel rætt
um að færa aldursmörkin fram. Aldraðir lækn-
ar eins og aðrir þjóðfélagsþegnar eru mun bet-
ur á sig komnir, andlega sem líkamlega, en
fyrir nokkrum áratugum síðan. í þjóðfélags-
umræðunni hefur samt ekki verið tekið tillit til
þessarar staðreyndar, og er nú svo komið, að
litið er á fjölda ellilífeyrisþega sem eitt stærsta
vandamál þróaðra ríkja.
A sama tíma og eftirlaunaaldurinn hefur
lækkað, hefur sá tími lengst sem það tekur að
afla sér menntunar. Því hefur hin virka starfs-
ævi stöðugt verið að styttast og felst í þeirri
staðreynd, hluti af skýringunni á minnkandi
arðsemi langmenntunar. Sé litið til lengri tíma
er Ijóst að lausnin er ekki fólgin í enn meiri
lækkun á eftirlaunaaldri, heldur þarf að athuga
hvort ekki megi nýta reynslu og þekkingu
þeirra sem eldri eru þannig að þeim gefist tæki-
færi til að vinna fyrir sér og sínum meðan vilji
og kraftar endast. í þessu felst að sjálfsögðu
ekki að dregið sé úr áherslum varðandi líf-
eyrisréttindi. Þau eiga að vera þannig að eng-
inn neyðist, vegna lélegrar fjárhagsstöðu til að
vinna lengur en áhugi og heilsa leyfir.
Undirbúningur undir starfslok ætti að vera í
því fólginn að draga smátt og smátt úr vinnu-
álagi, en nýta starfsreynsluna og þekkinguna
sem safnast hefur á starfsævinni. Það má gera
með handleiðslu og kennslu, en einnig með því
að endurmeta störf sín og skjalfesta fyrir kom-
andi kynslóðir. Þannig gætu störf hinna yngri
og eldri skarast mun meira en nú er. Starfshlut-
fall á þessu tímabili gæti verið breytilegt eftir
samkomulagi, en réttur og skyldur starfsmanns
væru í samræmi við það.
Launaþróun
Séu launamál lækna skoðuð í sögulegu sam-
hengi er augljóst að læknisstörf hafa aldrei
verið metin hér á landi til jafns við það sem
tíðkast í öðrum löndum. Miklar tekjur ein-
stakra lækna hafa ávallt byggst á óeðlilega
löngum vinnutíma og óeðlilega mikilli vinnu-
byrði. Laun læknis fyrir eðlilegan vinnudag
hafa að jafnaði ekki farið framúr meðallaunum
í landinu og verið langt undir launum hálauna-
manna. Sérstaklega á þetta við um laun ungra
lækna. Laun fyrir stjórnun innan heilbrigðis-
þjónustunnar hafa verið svo lág, að jafnvel
læknar í æðstu stjórnunarstöðum hafa neyðst
til að taka að sér aukaverkefni. Þannig höfum
við íslendingar, þrátt fyrir fæð okkar og smæð,
metið lítils störf sem tengjast heilbrigði og vel-
ferð einstaklingsins. Fjárhagsleg ábyrgð hefur
til að mynda ávallt verið tekin þar langt fram
yfir.
Sú staðreynd að ísland er láglaunaland hefur
að sjálfsögðu haft áhrif á launastefnu stjórn-
valda gagnvart læknum, sem og öðrum starfs-
mönnum í heilbrigðisþjónustu. Tilraunir sem
gerðar hafa verið til að bæta laun lækna, hafa
kostað harða baráttu og árangurinn alltaf
runnið út í sandinn. Sú aðferð að bera saman
laun íslenskra lækna og lækna erlendis, hefur
ekki borið árangur gagnvart ráðamönnum og
það að fjöldi íslenskra lækna starfar erlendis
vegna lélegra kjara og starfsaðstöðu hér
heima, virðist ekki trufla stjórnvöld að ráði.
Ein leið sem nú er reynd er að fá kjaranefnd til
að ákvarða launin þar sem þeirri nefnd er ætlað
að taka tillit til allra þátta er snúa að launamál-
um. Hún þarf að tryggja að launin séu það góð
að starfið sé eftirsóknarvert, hvetji stúdenta til
læknanáms og laði að íslenska lækna erlendis
frá.
Vinna þarf að útreikningum um arðsemi
náms lækna. Líta ber á kostnað við nám hér á
landi og erlendis sem fjárfestingu með tiltekna
ávöxtunarkröfu er þurfi að skila sér til hand-
hafa hennar á starfstíma hans.
Meta þarf stjórnun, kennslu og vísindastöð-
ur til launahækkunar til að draga að hæfa
lækna til slíkra starfa.
Ástæða er til að skoða vandlega hvort verk-
takastarfsemi í einhverju formi sé líkleg til að
bæta kjör lækna almennt og á hvern hátt það
megi verða. Þetta verður þó að skoðast með
tilliti til smæðar þjóðfélagsins, sem útilokar að
hægt sé að reka sumar þrengri sérgreinar lækn-
isfræðinnar út frá arðsemissjónarmiði.