Læknablaðið - 15.06.1997, Síða 96

448
LÆKNABLAÐIÐ 1997; 83
Að rödd tóbaksvarna heyrist innan stjórnar
ÁTVR - er það eðlilegt?
Svar við aðsendri grein Péturs Heimissonar
Inngangur
í reynd gæti svar mitt við
spurningu Péturs „læknir í
stjórn ÁTVR, er það eðlilegt?"
verið stutt eða einsatkvæðisorð-
ið „já“, þar sem mér þykir meira
en sjálfsagt að sjónarmið heil-
brigðisstétta og tóbaksvarna
hljómi innan stjórnar fyrirtækis-
ins (ÁTVR) og við stefnumörk-
un þess. Af virðingu við lesend-
ur Læknablaðsins verður svar
mitt þó nokkru lengra, þar sem
ég vil nota tækifærið og skýra
skoðanir mína á stöðu tóbaks-
verslunarinnar hérlendis með
nokkrum orðum og jafnframt
hvernig ég tel að breytingar á
hlutverki ríkisvaldsins gætu
stuðlað að minni tóbaksneyslu
og þar með bættu heilsufari og
aukinni lífslengd þegnanna.
I grein Péturs vitnar hann
endurtekið til Morgunblaðs-
greinar minnar frá 28. nóvem-
ber síðastliðnum. I svari mínu
hér verður ekki hjá því komist
að um nokkrar endurtekningar
á því sem ég sagði þar verði að
ræða þar sem skoðanir mínar á
hlutverki ríkisins hafa lítið
breyst frá því að sú grein var
rituð. Meginhluti tilvitnana Pét-
urs er í reynd rökstuðningur við
þá skoðun rnína að ÁTVR (rík-
isvaldið) ætti .að hætta innflutn-
ingi og heildsöludreifingu tó-
baks, en vinna þess í stað að
forvörnum, bæði með beinum
stuðningi við þær, svo og með
því að hafa áhrif á lagasmíð og
reglugerðarútgáfu sem stefndi
að því marki að tóbaksneysla
minnkaði hérlendis. Einhverra
hluta vegna kýs Pétur að ræða
lítið þá niðurstöðu mína í grein
sinni. Vikið verður að þessum
þáttum síðar, en þeim sem vilja
kynna sér grein mína og tilvitn-
anir í réttu samhengi er bent á
Morgunblaðið frá 28. nóvem-
ber 1996.
Skipulag tóbaksverslunar
á Islandi
Hér á landi ríkir það fyrir-
komulag að smásala tóbaks er
frjáls öllum þeim sem hafa
verslunarleyfi og vilja selja
þessa vöru. Innkaup, innflutn-
ingur, heildsala og dreifing til
smásöluverslana er hins vegar
bundin einkaleyfi í höndum ís-
lenska ríkisins sem Áfengis- og
tóbaksverslun ríksins (ÁTVR)
annast. Fyrsta stjórn ÁTVR var
skipuð í febrúarmánuði árið
1996, samkvæmt reglugerð sem
gefin var út 1. desember 1995.
Stjórnin er skipuð þremur aðal-
mönnum og jafn mörgum vara-
mönnum. Áður hafði forstjóri
fyrirtækisins heyrt beint undir
fjármálaráðherra og starfað i
umboði hans.
Hlutverk stjórnar ÁTVR er
meðal annars að marka fyrir-
tækinu stefnu og setja vöruvals-
reglur, þeirra á meðal inn-
kaupareglur tóbaks. Pær reglur
þurfa að vera hlutlægar, gagn-
sæjar jafnæðisreglur sem full-
nægja kröfum stjórnsýsluréttar
og koma þannig í veg fyrir geð-
þóttaákvarðanir við val söluteg-
unda (umboðsaðila). Hvað
varðar innkaupareglur tóbaks,
sem settar voru af stjórn fyrir-
tækisins og Pétur gerir athuga-
semdir við, er rétt að upplýsa að
þær taka mið af þeim reglum
sem gilda um vöruval áfengis-
tegunda til útsölu. Eldra fyrir-
komulag tókbakssölu hérlend-
is, þar sem engar nýjar tegundir
komust á markað, réðst í raun
af tóbaksvarnarsjónarmiðum.
Pegar ljóst var að ekki yrði leng-
ur komið í veg fyrir að nýjar
tegundir kæmu hér á markað,
vegna viðskiptareglna sem ís-
lendingar hafa gerst aðilar að,
þá nýtti meirihluti stjórnar
ÁTVR sér möguleika sem fyrir
hendi voru til þess að koma
fram tóbaksvarnarsjónarmið-
um við gerð nýrra innkaupa-
reglna. Petta kom fram í því að í
stað þess að hleypa öllum nýjum
tegundum, sem sótt var um sölu
á, inn á markaðinn var ákveðið
að í reynslusölu kæmist einungis
afmarkaður fjöldi nýrra teg-
unda. Segir það sína sögu að
sótt var um sölu 270 tegunda en
aðeins 11 komust í umrædda
reynslusölu.
Ábyrgð ríkisins
Um það er ekki deilt að tó-
baksnotkun er vanabindandi og
að tóbaksreykingar eru eitt
helsta heilbrigðisvandamál nú-
tímaþjóðfélaga. Með vaxandi
þekkingu okkar á því heilsu-
tjóni, sem vindlingareykingum
fylgir, tel ég vart ásættanlegt
lengur að fyrirtæki í eigu ríkisins
skuli annast allan innflutning og
dreifingu tóbaks til verslana
hérlendis. Pessi skoðun mín
hefur styrkst þann tíma sem ég