Læknablaðið : fylgirit - 01.09.1978, Qupperneq 20

liðþófanna, sem undir því liggur og tengir saman liðbolina að framan.
Höfuð fullorðins manns vegur ca. 4 kg og situr á 14-16 cm langri hálssúlu, sem
líkja má við sveigjanlega vogarstöng (5). Þegar hraðinn í lok fyrstu sekúndunnar
eftir áreksturinn er orðinn sem svarar til 16 m á sekúndu, sem verður við aftan-
ákeyrslu með 50-60 km hraða á klst. er augljóst, að hin veikbyggðu stuðnings-
líffaari hálsliðanna geta auðveldlega skaddazt.
Þá getur heilastofn, efsti hluti mænu og taugarætur hálsliða, orðið fvrir hnjaski.
Sem dæmi um styrkleikaárekstursins má geta þess, að í þeim tilvikum, sem hér
veröur fjallað um, brotnuðu eða losnuðu upp sæti í 27 bílum af 100.
Nú geta áverkar við aftanákeyrslur verið með ýmsu móti, allt frá minni háttar
tognun með skammvinnum einkennum, til þess að vera hálsbrot með tilfærslu, mænu-
sköddun með brottfallseinkennum, heilablæðingar, hluti af fjöláverkum eða banaslys
(6). Rannsóknir þær, sem hér verður lýst, fjalla einungis um þá grein aftan-
ákeyrsluslysa,^sem nefndverður hér eftir hálshnykkur og verður skilgreindur á
eftirfarandi hátt.
Hálshnykkur er meiðsli, sem fram kemur við aftanákeyrsluslys. Stafar það af
accelerations-hyperextensions átaki á hálsinn og veldur sköddun á mjúkvefjum
(soft-tissue), fyrst og fremst vöðvum og liðböndum, án sýnilegra ytri áverka, án
brota á hálsliðum, sem valdið gætu skriði (instabiliteti), án mænuskaða og án
meiri háttar heilaáverka.
Áverki þessi er nefndur whiplash-injury á ensku, schleudertrauma á þýzku og
pisksnart skador á seensku. Á íslenzku höfum við kallað meiðsli þetta hálshnykk.
Hálshnykk er lýst sem algengu meiðsli við flugtak á orrustuflugvélum á flugvéla-
móðurskipum í heimsstyrjöldinni síðari á árunum kringum 1940 og kom fram á flug-
manninum, þegar flugvélinni var skotið á loft með miklum hraða, af einskonar
slöngvivél. Fljótlega var komið í veg fyrir þennan áverka með því að hækka sæti
flugmannsins upp fyrir höfuðið (11).
Árið 1928 lýsir orthopedinn Crowe (3) svipuðu hálsmeiðsli og nefnir það manna
fyrstur whiplash-injury , í grein, sem hann kallar "A new diagnostic sign in neck
injuries". Þrátt fyrir þetta verður þessi áverki ekki þekktur í læknatímaritum
fyrr en með ritgerð eftir höfundana Gay og Abbott í JAMA árið 1953 (9), sem þeir
nefndu "Common whiplash injuries of the neck". Síðan hafa birzt fjölnHrgar greinar
um þetta efni og má segja, að sameiginlegt inntak þeirra flestra sé, hve torvelt
er að skýra hinar langvarandi kvartanir sjúklinga þeirra, sem í slysi þessu lenda,
út frá hinum tiltölulega óverulegu einkennum, sem fram koma við venjulega skoðun
og röntgenrannsókn.
Sjúklegar breytingar
Af eðli áverkans má ráða, hvers konar sjúklegra breytinga he.lzt er að vænta. Þegar
hálsinn sveigist í ofréttingu, eykst bilið milli frambrúna hálsliðanna og aukið
átak verður á langa fremra hryggbandið (lig.longitudinale anterior) og á fram-
brúnir liðþófanna. Að aftan þrýstast hryggtindar og liðhyrnur (processus
articulares) saman og á þessu svæði verður hreyfiásinn, en hver milliliðaeining
(intervertebral seria) verður sjálfstæður veltiás. Af þessu leiðir átak á
smáliðatengsl og hryggtindabönd, sem nemur mun meira en styrkleiki þeirra þolir.
Upplýsingar frá krufningum eru fáar og vafasamt hvort taka má mið af þeim, þar eð
hálshnykkur er samkvcsnt skilgreiningu ekki dauðaorsök í sjálfu sér heldur einungis
hluti af fjöláverka, sem leitt hefur til dauða. Reynt hefur verið að framkalla
þetta meiðsli á tilraunadýrum, einkum öpum, þannig að átakið á hálsinn verði með
sama móti og við umferðarslys og leiði til sams konar áverka.
Tilraunir þessar hafa leitt eftirfarandi í ljós: Langa, fremra hryggbandið hefur
18