Sagnir - 01.04.1989, Síða 27

Sagnir - 01.04.1989, Síða 27
Mygluskán og hálfblautur ruddi Og því svarar hann aftur: at vísu er þetta fátækum ein-yrkja ofklif, en þó tapar hann á 10 árum, jafnvel allvídazt á skemmri tíma, miklu meiri tíd og verki med torf-verkum at heyi sínu, enn kostnadrinn verdr til hlodunnar; en her hiálpar eigi um at tala: Hann má ómoguliga hafa á því eina ári, sem hladan skal byggiaz þann kostnat, sem gengr til bygg- ingarinnar.44 Þetta tvennt - hversu nálægt tyrfð hey eru því að varðveita hey jafn vel °g hlöður og hversu dýrt var að byggja þær, verður að hafa í huga Þegar leitað er að ástæðum fyrir því að hætt var að nota hlöður í stórum landshlutum. Nautgripum fækkar Eins og áður var rakið voru hlöður fyrst og fremst við fjós. Þær voru yggðar yfir besta fóðrið sem ætlað var dýrmætustu skepnunum. Á ár- unum 1552-1580 geisaði nautafár í landinu. Á Suðurlandi er sagt að 10- 18 nautgripir hafi drepist á hverjum bæ. Það gefur nokkra hugmynd um nautgripaeign landsmanna og mikilvægi nautgriparæktar í efna- hagslífinu. Hvort sem nautgripa- stofninn hefur náð sér á strik eftir fárið eða ekki, er ljóst að nautgrip- um fer fækkandi hér á 17. og 18. öld.45 í Gnúpverjahreppi og Biskups- tungum voru árið 1709 að meðaltali 13-15 nautgripir á hverju lögbýli, en um 10 á bæ ef hjáleigur eru taldar með.46 Flest uppgröfnu fjósin eru á sama svæði, en í þeim hafa rúmast um og yfir 20 gripir. Þessi saman- burður gefur vísbendingu um hversu mikil fækkunin var, a.m.k. á Suðurlandi. Eftir því sem nautgripum hefur fækkað og mikilvægi þeirra í efna- hagslífinu minnkað, þeim mun minni ástæða hefur verið til að eyða fé og vinnu í að byggja hús yfir hey- ið sem þeim var ætlað. Hlöður — fyrir hvern? Árið 1695 voru hér um það bil 94% lögbýlisbænda leiguliðar.47 Sam- kvæmt Jónsbók áttu landeigendur að leggja við til húsa á leigujörðum sínum en leiguliðar að halda þeim við. En í tilskipun frá 1622 er strang- lega boðið að leiguliðar skuli sjálfir leggja við til húsa á jörð sinni og bera þannig allan kostnað af bygg- ingu og viðhaldi þeirra. Þessu mun í fyrstu aðeins hafa verið framfylgt á konungsjörðum, en þegar komið er fram á 18. öld mun þetta hafa verið orðin regla á öllum leigujörðum.48 Við þetta bættist að leiguábúðin var ótrygg, jarðir voru leigðar út til eins árs í senn eða um óákveðinn tíma. Leiguliðinn gat því alltaf átt á hættu að þurfa að flytja á aðra jörð eftir nokkur ár. Það var því ekki endilega hagur leiguliðans að eyða miklu fé eða vinnu í byggingu jarð- arinnar þegar alls óvíst var hvort hann nyti þeirrar vinnu sjálfur. Enn síður var það hagur hans að leggja í óhóflegar jarðabætur sem ykju verð- mæti jarðarinnar, því þá gat hann átt á hættu að landeigandinn hækk- aði landskuldina.49 Það þarf því ekki annað en að setja sig í spor leiguliða í byrjun 18. aldar, með sínar 5 eða 6 kýr, kvíg- una, kálfinn og kannski nautið, og spyrja sig hvort maður legði í þann kostnað að byggja hlöðu - sem ekki færi að borga sig fyrr en eftir 6-10 ár og allt eins líklegt að þá yrði maður farinn að hokra á annarri jörð - tala nú ekki um úr því að taðan fer ekkert mikið verr í heygarðinum og varla mikið á sig leggjandi fyrir þessar fáu kýrstirtlur. Gömul hlaða í Skaftafelli. Tilvísanir * Horrebow, Niels: Tilforladelige efter- retntnger om Island með et nyt Land- kort og 2 Aar Meteorologiske Obser- uationer, Kbh. 1752, 313. Þýðingin er ur Jónas Jónasson: íslenzkir þjóð- bœttir, 3. útg., Rv. 1961, 439. Gísli Gunnarsson: Upp er boðið Isaland. Einokunarverslun og is- lenskt samfélag 1602-1787, Rv. 1987, 255-256. 3 Á hvorugum staðnum sást til stoðar- steina eða annars sem gæti bent til þess að þak hafi verið yfir. Rannsókn- irnar voru ófullnægjandi og upp- graftarskýrslur óljósar. Sjá Kristján Eldjárn: „Eyðibyggð á Hruna- mannaafrétti." Árbók hins íslenzka fornleifafélags 1943-1948, Rv. 1949, 6-31, og Þorsteinn Erlingsson: Ruins of the Saga time, being an account of Trauels and Explorations in lce- land in the Summer of 1895, London 1899, 46-49. 4 Sveinbjörn Rafnsson: „Sámsstaðir í Þjórsárdal." Árbók hins íslenzka fornleifafélags 1976, Rv. 1977, 83. 5 Þór Magnússon: „Sögualdarbyggð í Hvítárholti." Árbók hins íslenzka fornleifafélags 1972, Rv. 1973, mynd nr. 3, 11. - Aage Roussel: „Stöng, SAGNIR 25
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116
Síða 117
Síða 118
Síða 119
Síða 120
Síða 121
Síða 122
Síða 123
Síða 124
Síða 125
Síða 126
Síða 127
Síða 128
Síða 129
Síða 130
Síða 131
Síða 132

x

Sagnir

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.