Sagnir - 01.04.1989, Blaðsíða 56

Gunnar Halldórsson
því í sér undirgefni við náttúruna
sem var tæki í hendi guðs til að hafa
hemil á syndum. Hallærin voru
óhjákvæmileg og verðskulduð refs-
ing guðs, en refsingin átti að vera
fagnaðarefni þar sem betra væri að
þola hana í þessu lífi sér til sálu-
hjálpar en verða af himnaríki eftir
dauðann. Og gamla forlagatrúin var
staðfest af þeim kristna boðskap að
ekkert gæti aukið við eða dregið úr
þeim þjáningum sem mönnum
væru skammtaðar af guði. Viðhorfin
sem hér er lýst fólu í sér að fólk
beindi sjónum sínum að himnaríki
fremur en möguleikanum á að bæta
hag sinn í þessu lífi.
Þar sem fólki voru allar veraldleg-
ar bjargir bannaðar átti það engan
betri kost en að reyna að verjast
þeirri mestu ógn sem steðjaði að
kyrrstöðuþjóðfélaginu: fólksfjölgun
umfram það sem landið gat borið
og afleiðingum hennar, hungurs-
neyð og drepsóttum. Það sam-
ræmdist rétttrúnaðinum að dauði
syndlausra barna væri fagnaðarefni
og ástæða er til að ætla að sú trú
hafi átt einhvern þátt í hárri dánar-
tíðni ungbarna.80 Eins var það í
samræmi við rétttrúnaðinn að setja
strangar hömlur við lauslæti, enda
virðast þær hafa borið góðan árang-
ur.81 Að banna fólki að giftast var
strangt til tekið ekki kristilegt, en
hömlur þær sem settar vom við búð-
setu takmörkuðu í raun giftingar-
möguleika þegar jarðnæði var ófáan-
legt. Og þessar hömlur voru ræki-
lega studdar með þeim kristilegu
rökum að þurrabúðalífið væri sið-
spillandi.
Langvarandi góðæri þóttu einnig
siðspillandi, líklega einkum vegna
þess að þau leystu úr læðingi metn-
að og atorku hinna lægra settu sem
þá ógnuðu hagsmunum valdastétt-
arinnar. Áherslan á trúarlegt gildi
fátæktar, þjáninga, nægjusemi og
undirgefni82 þjónaði meðfram því
samfélagslega hlutverki að fyrirbyggja
átök um þau takmörkuðu veraldar-
gæði sem til voru í kyrrstöðuþjóð-
félaginu. Þar sem trúarlíf var ekki
aðskilið frá hinu veraldlega heldur
innifalið í öllum athöfnum sjáum
við tvíþættan tilgang í eftirfarandi
varnaðarorðum til þeirra sem þrátt
fyrir allt höfðu komist í efni:
Hallgrímur
Pétursson
(1614-1674)
Eg ann þér svoddan sœlu
Samkuœmt hinni heimsfrœgu afskiptaleysiskenningu Philippe Ariés (1962) leiddi há
dánartíðni ungbarna til þess að fóik forðaðist að bindast tilfinningalegum böndum uið
börn sín. Eduard Shorter (1976) og Lauirence Stone (1977) „aðhyllast afskiptaleysis-
kenninguna en hafa endaskipti á orsakasamhengi. “9?
Saknaðarljóð Hallgríms Péturssonar um Steinunni dóttur sína sem dó á fjórða án98
gefur tilefni til ihugunar um réttmœti þessara kenninga:
Unun var augum mínum
ávallt að líta’ á þig,
með ungdóms ástum þínum
ætíð þú gladdir.mig
rétt yndis-elskulig
auðsveip, af hjarta hlýðug,
í harðri sótt vel líðug
sem jafnan sýndi sig.
Næm, skynsöm, ljúf í lyndi
lífs meðan varstu hér,
eftirlæti og yndi
ætíð hafði’ eg af þér,
í minni muntu mér;
því mun ég þig með tárum
þreyja af huga sárum,
heim til þess héðan fer.
Ég ann þér svoddan sælu,
að sjá þitt gleði-vín
héðan úr eymdar pælu
eg kem þar senn til þín;
ó hvað sætir samfundir
seðja þá okkar geð
um eilífar ævistundir
að lifa drottni með.
54 SAGNIR