Sagnir - 01.04.1989, Blaðsíða 114

Magnús Þorkelsson
saga? Rannsóknir á afmörkuðum
þáttum atvinnusögu útfrá sjónar-
horni héraðs eru nauðsynlegar eins
og vikið verður að hér á eftir.
Jón Ólafur ísberg kannar upphaf
vélbátaútgerðar, sem og kapítal-
isma í atvinnuháttum hérlendis. Jón
Ólafur gagnrýnir aðferðir eldri sagn-
fræðinga við rannsóknir á efninu.
Hann telur þá hafa beint sjónum
sínum um of að persónum og smá-
atriðum. Þetta má án efa til sanns
vegar færa. En þau rit sem Jón Ólafur
gagnrýnir eru heimildasöfn, oft
munnlegra heimilda, sem yngri
menn geta gengið í. Okkar er þá að
vinna rétt úr þeim. Jón Ólafur gerir
grein fyrir sínum kenningum en
virðist ekki vinna neitt sérstaklega
úr þeim. Ólíkt Gísla Krisjánssyni
tekur Jón Ólafur þetta á landsmæli-
kvarða og styðst þá við rannsóknir
ýmissa aðila. Þrátt fyrir frumlegri að-
ferðir eru niðurstöður Jóns Ólafs
hefðbundnar. Hár launakostnaður
og skortur á vinnuafli eru taldar
skýringar vélbátaútgerðar. Af-
leiðingin minni þörf fyrir vinnuafl og
aukinn afli. Þetta er þó ágætt yfirlit
en sýnir þörfina fyrir byggðarann-
sóknir á þeim þáttum sem hér eru til
athugunar.
Ásgeir Hilmar Jónsson fjallar um
íhaldssemi bænda og áhrif hennar á
menningarmál hérlendis. Jafnframt
ber hann þróun hérlendis saman
við þróun í þremur öðrum löndum.
Ólíkt flestum öðmm höfundum seinni
tíma má segja að þessi höfundur
taki undir sjónarmið íhaldssamrar
bændastéttar og lögbundins land-
búnaðarsamfélags. Hann telur að of
mikið frjálslyndi hefði komið á rót-
leysi og ógnað menningunni. Jafn-
vel ofurselt landið erlendum aðil
um. Nú verður erfitt að ræða þetta
mál, nema þá í viðtengingarhætti,
sem er ekki góð fræðileg latína.
Hann kemst að þeirri niðurstöðu að
þó að 17. og 18. aldar íslendingar
hefðu mátt þola hörmungar þá hafi
seinni tíma landar búið við öfluga
menningu og betri rætur til að
byggja upp öflugt atvinnulíf. Ef ekki
hefðu erlendir kaupmenn náð að
kúga samfélagið eins og á Nýfundna-
landi. Þetta er mögnuð kenning.
Ekki verður hún tekin fyrir ítarlega
hér en benda má á að ekki hefur at-
vinnulíf íslendinga einkennst af
stöðugleika eða jafnvægi síðan
verslun var gefin frjáls eða einveldi
aflétt.
Þorlákur A. Jónsson fjallar um
bændaverslun um miðja 19. öld.
Hann veltir því fyrir sér að hve miklu
leyti bændur bjuggu við sjálfsþurft í
raun. Þar er margháttaður saman-
burður og fróðlegur, tekin dæmi og
niðurstöður fengnar. Góð grein og
stutt.
Árni Daníel Júlíusson tekur fyrir
spurninguna um það hvort hér hafi
ríkt eins konar lénsveldi í bænda-
samfélaginu á síðustu öld. Árni
Daníel bendir á ýmsar leiðir til að
skoða og skilgreina bændasamfé-
lagið hérlendis og sýnir þar með að
hann á vissulega nóg verkefni fyrir
höndum við frekari rannsóknir á
þessu sviði. Nú hafa birst margar
rannsóknir á ýmsum þáttum samfé-
lagsins sem varpa ljósi á þetta mál
og mætti nota þær til frekari leitar
upplýsinga um málið. Ég sé fyrir
mér mikið verk, enda þyrfti að taka
fyrir marga hreppa og þá ólíkrar
gerðar til að kanna málið. Svipað
kalla greinar Þorláks og Jóns Ólafs
á. Þær greinar sem hér hefur verið
minnst á eru afar athyglisverðar og
það eina sem vantar er smá saman-
tekt á þeirri línu sem þær marka.
Innan um ofannefndar greinar er
svo grein um Collingwood. Sigrún
Ásta Jónsdóttir tekur fyrir innlifunar-
kenningu breska sagnfræðingsins
R.G. Collingwoods. Þetta er ekki sá
Collingwood sem nú er til í glæsi-
legri litútgáfu Arnar og Örlygs, en
ekki ómerkari. Höfundur tekur fyrir
hugmyndir þessa fræðimanns um
túlkun og meðhöndlun heimilda.
Hér er verulega skemmtileg endur-
sögn þótt höfundur leggi að vísu
ekki margt fram frá sjálfum sér.
Um söguna og fræðin
Löng grein er um fund nokkurra
manna og kvenna sem tengjast fjöl-
miðlun og sagnfræði. Þarna er kom-
ið víða við og öllum hollt að lesa
þessa rökræðu þó ekki séu menn
öllu sammála. Helstu niðurstöður
eru þó þær að sagnfræðingar hafi
verið seinir að átta sig á þeim kröf-
um sem nýtísku fjölmiðlun gerir. Þá
112 SAGNIR