Sagnir - 01.04.1989, Blaðsíða 62

Ingunn Þóra Magnúsdóttir
væntumþykju í annað sæti í þessu
fátæktarbasli sem íslensk alþýða
bjó við? Bernskan hefur verið stutt
og hver og einn hefur þurft að leggja
sitt af mörkum í lífsbaráttunni eins
fljótt og hægt var.
Á 18. öld er talið af lærdómsmönn-
um að við sex til sjö ára aldur hafi
eiginleg bernska endað og sá hópur
sem nú kallast unglingar hafi ekki
átt sérstakt æviskeið í vitund manna
á þeim tíma.14
Börn og ungdóm á 17. og 18. öld
má í grófum dráttum telja þá sem
voru undir aðra komnir, þ.e. börn,
unglinga, vinnuhjý, ógift fólk; yfir-
leitt það fólk sem var ekki sjálfs sín,
heldur öðrum háð að einhverju
leyti.
Hart hrís gerir börnin
vís
Bent hefur verið á, að ýmsir sam-
verkandi þættir mótuðu hina opin-
beru uppeldisstefnu. Rétttrúnaður-
inn gaf einveldinu kjörið vopn upp í
hendurnar til að sveigja uppeldið
sér í hag. Einkunnarorðin voru:
auðmýkt, hlýðni og undirgefni, eða
eins og stendur í þessari „vöggu-
vísu“ Káins:
Farðu að sofa blessað barnið
smáa!
brúkaðu ekki minnsta fjandans
þráa.
Haltu kjafti! Hlýddu og vertu
góður! —
heiðra skaltu föður þinn og
móður.15
En féll þessi hugmyndafræði að ís-
lensku garnagauli? Jónas frá Hrafna-
gili segir svo í íslenskum þjóðhátt-
um um uppeldisaðferðir fyrri alda:
Aginn var harður og miskunnar-
laus, og ekki mátti neinu halla,
svo að ekki riðu snoppungarnir
og munnhöggin, svo að blóðið
streymdi úr nösunum, og svo
dundu hýðingarnar daglega...
Prestarnir töluðu um það í ræð-
um og ritum, að menn ættu að
kyssa hirtingarvönd drottins.
Sama var með börnin. Þau voru
oft pínd til þess að kyssa
vöndinn, þegar búið var að hýða
þau. Þetta ól upp kergju í ung-
lingunum, bældi niður góðu til-
finningarnar, en gerði andlega líf-
ið þrællundað og lítilmannlegt.16
Og Jónas segir ennfremur:
Þessi skaðræðisuppeldisstefna
kom ekki af hatri til barnanna,
heldur þvert á móti — af þessari
undarlega ranghverfu stefnu fyrri
alda, að harðneskja og hræðsla
væri eini vegurinn til að gera
menn úr börnunum. „Berja skal
börn til ásta“, var spakmæli þeirrar
tíðar. Menn höfðu alizt upp við
þetta... og fannst það eiga að
vera svona.17
Dæmi frá 17. öld benda til misk-
unnarlausrar refsigleði. Gísli Odds-
son biskup skrifar hreppstjórum
60 SAGNIR