Sagnir - 01.04.1989, Blaðsíða 30

Sagnir - 01.04.1989, Blaðsíða 30
Sigríður ÞorgrímscLóttir „Fámálugur og aðsópslítill..." orleifur Kortsson fæddist um 1620. Faðir hans var klaustur- haldari á Kirkjubæjarklaustri. Talið er að langafi hans hafi verið þýskur, enda sigldi Þorleifur til Þýskalands á unga aldri og dvaldist í Hamborg hjá ættingjum sínum. Lítið er vitað um nám hans hér heima áður en hann fór til Þýska- lands, en talið að hann hafi numið klæðskeraiðn þar í landi, og e.t.v. eitthvað fleira. Hann dvaldi mörg ár í Þýskalandi, en var kominn heim til íslands ekki seinna en 1647 og gerðist þá umboðsmaður sýslu- mannsins í Húnavatnsþingi til árs- ins 1652. Hann varð sýslumaður í hálfri ísafjarðarsýslu og hálfri Strandasýslu árið 1652. Skömmu eftir að hann tók við embætti vakti hann mikla aðdáun fyrir vasklega framgöngu í galdramálum í Trékyllis- vík. Þar voru þrír menn brenndir með fárra daga millibili í kjölfar æsilegra atburða, er ungar stúlkur veltust um með hljóðum og froðu- fellandi undir messugjörð og hlaut slíkt athæfi að vera magnað fram með göldrum. Mennirnir þrír játuðu sök án pyndinga, en ekki er talið lík- legt að pyndingum hafi verið beitt á íslandi. Þorleifi hefurþó e.t.v. dottið slíkt í hug, ef marka má samtíma- frásögn af því er Þorleifur var að yfir- heyra menn ákærða fyrir galdra hafi hann spurt „hvort hér á bænum væri ekki töng til og kol svo mikil, að hana mætti heita gjöra...“' Hannesi Þorsteinssyni fannst og líklegt að Þorleifur hafi einhvern tíma notað tengur sínar.2 Ein af þekktari frásögnum um umsvif Þorleifs var þegar hann reyndi að koma Margréti Þórðardótt- ur úr Trékyllisvík, Galdra-Möngu sem svo er nefnd í þjóðsögum, á bálköstinn. Það tókst ekki; Margrét lagði á flótta, en tókst síðar að sverja af sér galdraorðið. í þjóðsög- um eru endalok hennar sögð þau að henni hafi verið drekkt, en engar sönnur eru fyrir því.3 Þorleifur naut góðs álits samtíma- manna sinna og var leystur frá störf- um með bestu ummælum. Lýsingar á honum eru þó ekki sérlega aðlað- andi. Hann er talinn hafa verið „heldur fámálugur og aðsópslítill á þingum og fremur óhöfðinglegur, þar eð hann var bæði lítill vexti og einsýnn."4 Og annarsstaðar finnast lýsingarorð eins og fátalaður, hæg- látur, dulur, eineygður og lágvax- inn.5 Margir hafa orðið til að eigna Þor- leifi persónulega meirihlutann af brennudómum á íslandi og segir jafnvel á einum stað að tíðarandinn hafi breyst „eftir að brennuvargurinn Þorieifur Kortsson var oltinn úr völdum."6 Þorleifur átti sinn skerf, en hversu stór var hann? Af tuttugu og fimm brennudómum voru fjórtán í valdatíð Þorleifs og af þeim fjórtán málum dæmdi hann í átta. Hann átti því þátt í um þriðjungi dóm- anna.7 Innsigli mót draugum og djöflum. „Geðveiki eins klerks..." Sr. Jón Magnússon, einnig kallaður Jón þumlungur, fæddist árið 1610. Hann var vel ættaður og er hann missti móður sína tók Oddur Einars- son biskup hann að sér og setti hann til mennta í Skálholtsskóla. Hann lauk námi 1630 og varð síðan prestur á Eyri við Skutulsfjörð. Vera má að sr. Jón hafi ekki verið heill á geðsmunum, en víst er að ári eftir fyrstu galdrabrennurnar fór hann að finna til einkennilegra veik- inda, sem hann áleit orsakast af göldrum. Ofsóknarmenn sína taldi hann vera feðga, sem báðir hétu Jón Jónsson, á Kirkjubóli í Eyrarsókn. Hamaðist hann gegn þeim feðgum sem mest hann mátti og linnti ekki látum fyrr en þeir voru handteknir og dæmdir á bálköstinn. Sýslumað- urinn, Magnús Magnússon, var að vísu tregur til athafna, en neyddist þó til að taka tillit til sífelldra kvart- ana sr. Jóns og heimilisfólks hans. Þegar Þorleifur Kortsson kom á vett- vang komst skriður á málin og leið ekki á löngu uns játningar hinna ákærðu lágu fyrir. Kirkjubólsfeðg- arnir voru dæmdir til dauða og brenndir árið 1656, en ekki bötnuðu sr. Jóni veikindin. Þá ákærði hann Þuríði á Kirkjubóli, dóttur Jóns eldra. Ekki tókst sr. Jóni að fá Þuríði dæmda fyrir galdra og hún reyndi jafnvel að kæra sr. Jón fyrir ofsóknir á hendur sér, en ekki segir af mála- lokum. Sr. Jón samdi Píslarsöguna, bæði sem ákærurit á Þuríði og yfir- völd, og sem varnarrit sjálfum sér. í Píslarsögunni lýsir sr. Jón nákvæm- lega galdraofsóknum Kirkjubólsfeðga á hendur sér og segir frá veikindum sínum, sem einkenndust af ásókn djöfulsins í líki ýmissa kvikinda. Lýsingar þessar eru oft mjög mergj- aðar, eins og sjá má af eftirfarandi tilvitnunum: Svo er og mér minnisstæð sá hörmung, sem á sálunni lá, þegar eg hafði (þó af forakti) skyrpt að einni þeirri djöfulsflugunni og fiðrildinu, sem upp yfir mér flaug og flökti ... þá hvarf hún mér undir eins frá sjónum, og vissi eg þá ekki betur en svo að finna sem hvolpur eða þess háttar kvikindi skriði upp og ofan í kviðnum og lífinu innvortis...8 Heimilisfólkið fór heldur ekki varhluta af ósköpunum: En almennilega sáust hér bleikar flugur svo sem fiðrildi, sem veif- uðu og kringsóluðu yfir mér og annarstaðar í húsum ... Sumir sáu líka aðrar flugnamyndir, sumar með löngum hala, sumar með síðum klóm og fótum, hvað oflangt er upp að skrifa.9 Mörg fleiri dæmi væri hægt að taka af skrautlegum lýsingum sr. 28 SAGNIR
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132

x

Sagnir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.