Sagnir - 01.04.1989, Blaðsíða 97

íslensk nýlendustefna
að sjón helgaði rétt og það var ekki
neinum vafa undirorpið að það voru
Islendingar sem fyrst komu auga á
Grænland.18
A Alþingi hafði ekkert verið
minnst á Grænland í 16 ár er Pétur
Ottesen flutti þingsályktunartillögu
sína 1947, sem áður er getið. Er til-
laga Péturs kom til umræðu létu
einungis tveir þingmenn álit sitt í
Ijós, þeir Einar Olgeirsson og Bjarni
Benediktsson dómsmálaráðherra.
Einar vildi ekki gera lítið úr söguleg-
um eða lagalegum rétti en vildi líta
á hinn siðferðilega rétt fyrst. Réttur-
inn til Grænlands væri fyrst og
fremst Grænlendinga sjálfra sagði
hann en ef Grænlendingar gætu
hins vegar ekki nýtt sér auðlindir
sínar sjálfir þá ættum við þar rétt
fram yfir aðrar þjóðir en þó aldrei
fram yfir Grænlendinga sjálfa. Best
væri þó að þjóðir Norðurlanda
hefðu sem mest samstarf og nýttu
auðlindir svæðisins í sameiningu.
Einar hafnaði algerlega öllum hug-
myndum um að gera Grænland að
nýlendu og sagði: „Við höfum nógu
lengi verið nýlenduþjóð til þess að
geta unnað nokkurri þjóð þess hlut-
skiptis."19 Bjarni sagðist fagna tillög-
unni og vissulega væri okkur hagur
í því að hafa einhver réttindi til fisk-
veiða við strendur Grænlands en
hann hafnaði alfarið þeim röksemd-
um að íslendingar ættu einhvern
rétt til Grænlands. Sú meginstoð í
röksemdum Jóns Dúasonar að sjón
helgi rétt, sem Pétur Ottesen byggði
Tilvísanir
1 Alþingistíðindi 1947 A, Rv. 1948,
300.
2 Alþingistíðindi 1947 A, Rv. 1948,
302.
3 íslenzk fornrit I, Rv. 1963, 132.
4 Sjá nánar um Hans Egede í Finn,
Gad: Gmnland, Kbh. 1984, 142-162.
5 Christensen: Várt Folks Historie VIII,
Oslo 1961, 115-116.
6 Christensen: Vdrt Folks Historie VIII,
323-324. Sjá einnig: Skeie, Jon: Poli-
tikere og Diplomater i Grönlands-
saken, Oslo 1933.
7 Christensen: Várt Folks Historie VIII,
327-328.
8 Sjá t.d. Midgaard, John: Norges Hist-
orie, Oslo 1967.
9 Grœnland á krossgötum [Samsafn
tillögu sína á, væri ein sú allra furðu-
legasta staðhæfing sem hann hefði
lesið og þeim erlendu fræðimönn-
um sem styddu skoðanir Jóns, t.d.
Ragnari Lundborg, væri alls ekki
treystandi. Sem vinsamleg tilmæli
til Péturs vildi hann benda á að
Reykvíkingar gætu samkvæmt þessu
gert kröfu til þess að eiga bújörð
hans að Ytra-Hólmi en þangað
mætti vel sjá á góðviðrisdögum.20
Grænlandsmálið var nú að mestu
úr sögunni hvað Alþingi varðaði en
svona til að hafa vaðið fyrir neðan
sig ákvað Bjarni Benediktsson, sem
utanríkisráðherra 1948, að fá álit
þriggja sérfróðra manna á rétti ís-
lands til Grænlands. Nefndina skip-
uðu Gissur Bergsteinsson frá
Hæstarétti, Ólafur Jóhannesson frá
Lagadeild Háskólans og Hans G.
Andersen frá Utanríkisráðuneytinu.
Álit nefndarinnar var á þá leið að
Danir hefðu full og óskoruð réttindi
yfir Grænlandi og íslendingar hefðu
þar engan lagalegan rétt. Það var þó
ekki laust við að nefndarmenn teldu
íslendinga eiga einhvern siðferði-
legan rétt. Lokaorð skýrslunnar eru:
„Danir standa enn í óbættum sök-
um við íslendinga fyrir kaupþrælk-
un á þeim um margra alda skeið.
Réttindaveizla á Grænlandi gæti ver-
ið þáttur í viðleitni þeirra til að bæta
margra alda órétt."21 Jón Dúason var
sem vonlegt var aldeilis ekki sam-
mála nefndinni og sendi frá sér
bækling þar sem hann hrakti rök-
semdir hennar lið fyrir lið með sinni
greina eftirýmsa höfunda], Rv. 1947.
10 Ólafur Lárusson: „Réttarstaða Græn-
lands að fornu.“ Andvari. Tímarit
hins íslenska þjóðvinafélags, Rv.
1924, 28-64.
11 Alþingistíðindi 1925 A, Rv. 1925,
934.
12 Alþingistíðindi 1925 D, Rv. 1925,
251.
13 Alþingistíðindi 1931 D, Rv. 1931,31.
14 Alþingistíðindi 1931 A, Rv. 1931,
236.
15 Alþingistíðindi 1931 D, 99.
16 Alþingistíðindi 1931 D, 106. Sjá nán-
ar um umræðurnar á síðum 91-111.
17 Ársæll Árnason: Grœnlandsför 1929,
Rv. 1929, 49.
18 Jón Dúason: Rjettarstaða Grœn-
alkunnu rökvísi. Það dugði hins
vegar ekki til og málið hefir ekki ver-
ið tekið aftur upp á Alþingi.
Að lokum
Þeir menn er fluttu tillögur á Al-
þingi, ályktanir á fiskiþingum eða
skrifuðu í blöð og tímarit um að
gera Grænland að nýlendu voru
ekki einhverjir forhertir þrjótar. í
þessu máli blönduðust saman hags-
munir útgerðarmanna og þjóðernis-
stefna þannig að „allir" fengu eitt-
hvað við sitt hæfi. Þeim sem um
þetta mál fjölluðu var mjög umhug-
að um velferð Grænlendinga og
töldu meðferð Dana á þeim ekki til
fyrirmyndar. íslendingar voru vanir
að kenna Dönum um allt illt og að
meina íslendingum aðgang að
Grænlandi og fiskimiðum þess var
áframhald þessa skepnuskapar. Að
nokkru leyti má því líta á þetta mál
sem framhald á sjálfstæðisbarátt-
unni.
Grænlandsmálið ber að skoða í
heild út frá því ástandi sem ríkti
innanlands og utan á þessum tím-
um. Það er með þetta mál, sem og
mörg önnur er varða samskipti við
önnur ríki, að það er einsog menn
vilji helst gleyma því.22 Fortíðin er
ekkert til að skammast sín fyrir og
menn komast aldrei undan henni er
þeir fjalla um samtíðina. Læt ég hér
lokið Grænlandsmálum og vona að
einhvern tíma verði málið skoðað
betur og í víðara samhengi.
lands nýlendu íslands I—II, Rv. 1947-
55.
19 Alþingistíðindi 1947 D, Rv. 1951,
469.
20 Alþingistíðindi 1947 D, 456-464,
473-474.
21 Gizur Bergsteinsson: Um réttarstöðu
Grœnlands (Álit nefndar, er skipuð
var til rannsóknar á því, hvort ísland
muni eiga réttarkröfur til Græn-
lands), Rv. 1952, 165.
22 Ekkert er minnst á Grænlandsmálið í
kennslubókum og yfirlitsritum er
fjalla um þetta tímabil íslandssög-
unnar. Sjá t.d. Brági Guðmundsson
og Gunnar Karlsson: Uppruni nútím-
ans, Rv. 1986. - Heimir þorleifsson:
Frá einveldi til lýðveldis, Rv. 1977.
SAGNIR 95