Sagnir

Ataaseq assigiiaat ilaat

Sagnir - 01.04.1989, Qupperneq 30

Sagnir - 01.04.1989, Qupperneq 30
Sigríður ÞorgrímscLóttir „Fámálugur og aðsópslítill..." orleifur Kortsson fæddist um 1620. Faðir hans var klaustur- haldari á Kirkjubæjarklaustri. Talið er að langafi hans hafi verið þýskur, enda sigldi Þorleifur til Þýskalands á unga aldri og dvaldist í Hamborg hjá ættingjum sínum. Lítið er vitað um nám hans hér heima áður en hann fór til Þýska- lands, en talið að hann hafi numið klæðskeraiðn þar í landi, og e.t.v. eitthvað fleira. Hann dvaldi mörg ár í Þýskalandi, en var kominn heim til íslands ekki seinna en 1647 og gerðist þá umboðsmaður sýslu- mannsins í Húnavatnsþingi til árs- ins 1652. Hann varð sýslumaður í hálfri ísafjarðarsýslu og hálfri Strandasýslu árið 1652. Skömmu eftir að hann tók við embætti vakti hann mikla aðdáun fyrir vasklega framgöngu í galdramálum í Trékyllis- vík. Þar voru þrír menn brenndir með fárra daga millibili í kjölfar æsilegra atburða, er ungar stúlkur veltust um með hljóðum og froðu- fellandi undir messugjörð og hlaut slíkt athæfi að vera magnað fram með göldrum. Mennirnir þrír játuðu sök án pyndinga, en ekki er talið lík- legt að pyndingum hafi verið beitt á íslandi. Þorleifi hefurþó e.t.v. dottið slíkt í hug, ef marka má samtíma- frásögn af því er Þorleifur var að yfir- heyra menn ákærða fyrir galdra hafi hann spurt „hvort hér á bænum væri ekki töng til og kol svo mikil, að hana mætti heita gjöra...“' Hannesi Þorsteinssyni fannst og líklegt að Þorleifur hafi einhvern tíma notað tengur sínar.2 Ein af þekktari frásögnum um umsvif Þorleifs var þegar hann reyndi að koma Margréti Þórðardótt- ur úr Trékyllisvík, Galdra-Möngu sem svo er nefnd í þjóðsögum, á bálköstinn. Það tókst ekki; Margrét lagði á flótta, en tókst síðar að sverja af sér galdraorðið. í þjóðsög- um eru endalok hennar sögð þau að henni hafi verið drekkt, en engar sönnur eru fyrir því.3 Þorleifur naut góðs álits samtíma- manna sinna og var leystur frá störf- um með bestu ummælum. Lýsingar á honum eru þó ekki sérlega aðlað- andi. Hann er talinn hafa verið „heldur fámálugur og aðsópslítill á þingum og fremur óhöfðinglegur, þar eð hann var bæði lítill vexti og einsýnn."4 Og annarsstaðar finnast lýsingarorð eins og fátalaður, hæg- látur, dulur, eineygður og lágvax- inn.5 Margir hafa orðið til að eigna Þor- leifi persónulega meirihlutann af brennudómum á íslandi og segir jafnvel á einum stað að tíðarandinn hafi breyst „eftir að brennuvargurinn Þorieifur Kortsson var oltinn úr völdum."6 Þorleifur átti sinn skerf, en hversu stór var hann? Af tuttugu og fimm brennudómum voru fjórtán í valdatíð Þorleifs og af þeim fjórtán málum dæmdi hann í átta. Hann átti því þátt í um þriðjungi dóm- anna.7 Innsigli mót draugum og djöflum. „Geðveiki eins klerks..." Sr. Jón Magnússon, einnig kallaður Jón þumlungur, fæddist árið 1610. Hann var vel ættaður og er hann missti móður sína tók Oddur Einars- son biskup hann að sér og setti hann til mennta í Skálholtsskóla. Hann lauk námi 1630 og varð síðan prestur á Eyri við Skutulsfjörð. Vera má að sr. Jón hafi ekki verið heill á geðsmunum, en víst er að ári eftir fyrstu galdrabrennurnar fór hann að finna til einkennilegra veik- inda, sem hann áleit orsakast af göldrum. Ofsóknarmenn sína taldi hann vera feðga, sem báðir hétu Jón Jónsson, á Kirkjubóli í Eyrarsókn. Hamaðist hann gegn þeim feðgum sem mest hann mátti og linnti ekki látum fyrr en þeir voru handteknir og dæmdir á bálköstinn. Sýslumað- urinn, Magnús Magnússon, var að vísu tregur til athafna, en neyddist þó til að taka tillit til sífelldra kvart- ana sr. Jóns og heimilisfólks hans. Þegar Þorleifur Kortsson kom á vett- vang komst skriður á málin og leið ekki á löngu uns játningar hinna ákærðu lágu fyrir. Kirkjubólsfeðg- arnir voru dæmdir til dauða og brenndir árið 1656, en ekki bötnuðu sr. Jóni veikindin. Þá ákærði hann Þuríði á Kirkjubóli, dóttur Jóns eldra. Ekki tókst sr. Jóni að fá Þuríði dæmda fyrir galdra og hún reyndi jafnvel að kæra sr. Jón fyrir ofsóknir á hendur sér, en ekki segir af mála- lokum. Sr. Jón samdi Píslarsöguna, bæði sem ákærurit á Þuríði og yfir- völd, og sem varnarrit sjálfum sér. í Píslarsögunni lýsir sr. Jón nákvæm- lega galdraofsóknum Kirkjubólsfeðga á hendur sér og segir frá veikindum sínum, sem einkenndust af ásókn djöfulsins í líki ýmissa kvikinda. Lýsingar þessar eru oft mjög mergj- aðar, eins og sjá má af eftirfarandi tilvitnunum: Svo er og mér minnisstæð sá hörmung, sem á sálunni lá, þegar eg hafði (þó af forakti) skyrpt að einni þeirri djöfulsflugunni og fiðrildinu, sem upp yfir mér flaug og flökti ... þá hvarf hún mér undir eins frá sjónum, og vissi eg þá ekki betur en svo að finna sem hvolpur eða þess háttar kvikindi skriði upp og ofan í kviðnum og lífinu innvortis...8 Heimilisfólkið fór heldur ekki varhluta af ósköpunum: En almennilega sáust hér bleikar flugur svo sem fiðrildi, sem veif- uðu og kringsóluðu yfir mér og annarstaðar í húsum ... Sumir sáu líka aðrar flugnamyndir, sumar með löngum hala, sumar með síðum klóm og fótum, hvað oflangt er upp að skrifa.9 Mörg fleiri dæmi væri hægt að taka af skrautlegum lýsingum sr. 28 SAGNIR
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132

x

Sagnir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Sagnir
https://timarit.is/publication/1025

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.