Sagnir - 01.06.2000, Page 108

Tölvupóstur í samanburði
við aðrar heimildir
Þegar tölvupóstur er borinn saman við aðrar hefð-
bundnar heimildir, s.s. dagblöð, tímarit, skýrslur,
sendibréf, útvarp og sjónvarp þá má helst líkja hon-
um við sendibréf. Tölvupóstur á það sameiginlegt
við sendibréf að hann er yfirleitt stílaður á einn við-
takanda í stað hóps. Það eru þó nokkur mikilvæg at-
riði sem greina tölvupóst frá sendibréfum:
* Tölvupóstur er gjarnan á skeytaformi; stuttar
athugasemdir sem svar við fyrri skeytum og lítils
virði teknar úr samhengi fyrri skeyta. Oft á tíðum er
tölvupóstur notaður í stað símtals.
* Tölvupóstur er oft á tíðum skrifaður án yfirvegun-
ar. Oft virðist sem sendanda finnist að hann geti falið
sig á bak við tölvuna og látið í Ijós skoðanir sem við-
komandi myndi aldrei láta í ljós persónulega eða í
sendibréfi.
Þrátt fyrir að stór hluti tölvupóstsendinga sé á ofan-
greindu formi notar fjöldi fyrirtækja, stofnana og ein-
staklinga tölvupóst á ábyrgan hátt og sendir mikil-
væg skjöl á milli sín sem viðhengi en án nokkurar
tryggingar um auðkenningu uppruna og fullvissu
um afhendingu. Þessir óvissuþættir eru einnig sam-
eiginlegir með sendibréfum:
* Tölvupóst má auðveldlega falsa (þótt yfirleitt sé
hægt að komast að raunverulegum sendanda með
einhverri fyrirhöfn). Þetta gildir einnig um sendibréf.
* Tölvupóstur er ekki áreiðanlegasti samskiptaháttur
sem til er. Allir sem nota tölvupóst að einhverju ráði
kannast við að hann á það til að skila sér ekki, annað-
hvort vegna mistaka í sendingu, móttöku eða ann-
arra tæknilegra örðugleika. Sendibréf eiga það einnig
til að týnast þótt sjaldgæfara sé en hægt er að tryggja
móttöku með ábyrgðarsendingum.
Starfsmenn skyldaðir til að nota
tölvupóst á ábyrgan hátt
Með rafrænni undirskrift (e. digital signature) er
hægt að tryggja að uppruni tölvupósts sé réttur og af-
hending hans tryggð. Þessi aðferð kemur í veg fyrir
falsanir og tryggir áreiðanlegar sendingar. Það er
eðlilegt að tölvupóstur með rafrænni undirskrift sem
sendur er til stofnana með skilaskyldu á skjölum sé
meðhöndlaður á sama hátt og önnur skjöl.
Tölvupóstur er tiltölulega nýr samskiptaháttur og er rétt um
þessar mundir að slíta barnsskónum. Það er galli, hvað heimild-
argildi tölvupósts varðar, að oft er ekki ljóst hvort tölvupóstur er
sendur af einstaklingi og þar með hans eigin skoðanir sem ver-
ið er að láta í ljós eða hvort um opinbera skoðun fyrirtækis er að
ræða. Margar stofnanir eru að ráða bót á þessu t.a.m. með því að
skylda starfsmenn til að nota tölvupóst á ábyrgan hátt og að-
greina persónulegan póst frá pósti sem sendur er á vegum við-
komandi stofnunar.
Það er ekki fyrr en rafrænar undirskriftir eru orðnar að lög-
um og fyrirtæki og stofnanir hafa aðgreint persónulegan tölvu-
póst starfsmanna frá pósti sem sendur er á vegum fyrirtækis eða
stofnunar að hægt er að taka tölvupóst jafnalvarlega og aðrar
hefðbundnari heimildir.
Gísli Tryggvason
FRAMKVÆMDASTJÓRI BHM,
LÖGFRÆÐINGUR
Tölvuskeytin eru ekki gögn
fyrr en þau eru prentuð út
Ekki tel ég rétt að hafa tölvupóst skilaskyldan líkt og gert er ráð
fyrir með opinber gögn, a.m.k. ekki fortakslaust. í 5. gr. laga nr.
66/1985 um Þjóðskjalasafn Islands er opinberum aðilum gert
skylt að afhenda Þjóðskjalasafni eða öðru safni „skjöl sín" til
varðveislu. Vaknar þá spurningin hvað telst skjöl samkvæmt
gildandi lögum. I 2. mgr. 3. gr. sömu laga er hugtakið skjal skil-
greint svo:
„Þegar talað er um skjöl og skráðar heimildir í lögum
þessum er átt við hvers konar gögn, jafnt rituð sem í
öðru formi, er hafa að geyma upplýsingar og orðið hafa
til við starfsemi á vegum stofnunar eða einstaklings
hvort sem um er að ræða skrifleg gögn, uppdrætti, ljós-
myndir, filmur, örglærur, hljóðupptökur, gataspjöld, seg-
ulbönd eða önnur hliðstæð gögn."
Tölvuskeyti til opinberra aðila og frá þeim falla vissulega efnis-
lega undir tilvitnaða skilgreiningu laganna enda „hafa [þau] að
geyma upplýsingar" og teljast væntanlega hafa orðið til „við
starfsemi á vegum stofnunar eða einstaklings" og eru í raun
„skrifleg" - þótt með rafrænum hætti sé. Hins vegar tel ég að
tölvuskeyti sem slík - þ.e. lesin á tölvuskjánum - verði ekki eftir
almennum málskilningi kölluð „skjöl."
Er þá komið að því skilyrði laganna, sem lýtur að forminu
og þrítekið er í tilvitnuðu lagaákvæði; tölvuskeytin uppfylla
ekki það hugtaksatriði að vera „gögn." (Að vísu má segja að síð-
an lög um Þjóðskjalasafn íslands voru sett 1985 hafi myndast al-
menn málvenja um að telja tölvuskeyti og aðrar upplýsingar á
tölvutæku formi til gagna og gæti svonefnd framsækin lögskýr-
ing því leitt til annarrar niðurstöðu. Þegar litið er til þeirra
dæma, sem talin eru í lagaákvæðinu (filmur, -glærur, -spjöld og
-bönd), virðist mér þó ljóst að átt sé við efnisleg eða líkamleg
106