Nýtt Helgafell - 01.12.1958, Síða 8

94
HELGAFELL
Kjördæmaskipun, er byggist á skiptingu
landsins í nokkur stór kjördæmi, er
ekki gallalaus, en kostir hennar fara mjög
eftir því, hvernig hún er framkvæmd í ein-
stökum greinum. Skal nú drepið á nokkur
atriði, sem máli skipta.
Það er einkenni hlutfallslcosninga í stór-
um kjördæmum, að hún ýtir undir fjölgun
flokka og veitir litlum flokkum hagstæð
vaxtarskilyrði. Eins og stjórnmálaástandið
er hér á landi, verða menn að sætta sig við
þetta, þar sem betri lausn er ekki fáanleg.
Hversu alvarlegur ókostur þetta verður,
fer þó mjög eftir ýmsu, einkum stærð kjör-
dæma. Séu einstök kjördæmi mjög stór,
t. d. með 15 þingmenn eða fleiri, er mikil
hætta á, að ýtt verði undir smáflokka. Það
væri heppilegast, að ekkert kjördæmi hefði
fleiri en 8—9 þingmenn, svo að hvergi sé
hægt að koma að manni með minna en
12—15% atkvæða. Af þessu leiðir m. a., að
skipta ætti Reykjavík í tvö kjördæmi.
Jafnframt er æskilegt, að kjördæmin hafi
sem jafnasta þingmannatölu, svo að að-
staða flokka sé sem líkust, hvar sem þeir
eiga fylgi sitt.
f tillögum Sjálfstæðismanna, eins og
Tíminn birtir þær, er ekki gert ráð fyrir,
að neinn landshluti fái færri þingmenn en
nú, nema Austurland, en þar fækkar um
hinn dýra þingmann Seyðfirðinga. Eætt er
við þingmönnum, einkum í Reykjavík og á
Suðvesturlandi, en þó hvergi nærri svo, að
jafnrétti náist um fjölda kjósenda á þing-
sæti. Ef til vill er af pólitískum ástæðum
óumflýjanlegt að sætta sig við þetta órétt-
læti, ef koma á kjördæmabreytingunni
fram. En eigi þessi skipting þingmanna-
fjöldans að vera til frambúðar, eru öll
líkindi til þess að hún verði eftir því rang-
látari sem lengra líður, þar sem ekkert
bendir til þess, að fólksflutningar hér inn-
anlands muni minnka næstu áratugi.
Það virðist því nauðsynlegt, að skipting
þingsæta á kjördæmi byggist á einhverri
almennri reglu, sem fullnægi tveimur meg-
inskilyrðum. f fyrsta lagi, að skipting þing-
sæta sé eins réttlát miðað við mannfjölda
í hverju kjördæmi og unnt er að fá nú-
verandi Alþingi til að samþykkja, en í öðru
lagi, að endurskipting þingsæta fari fram
með vissu millibili, t. d. á tíu ára fresti
eftir hvert aðalmanntal, svo að tryggt sé,
að fólksflutningar hafi ekki í för með sér
vaxandi misrétti í framtíðinni.
Hugsanleg regla væri t. d. sú, að hvert
kjördæmi fengi tvö eða þrjú þingsæti án
tillits til mannfjölda, en öðrum kjördæma-
kjörnum þingmönnum verði síðan skipt
eftir mannfjölda. Með þessu móti myndu
fámennari kjördæmin hafa tiltölulega fleiri
þingmenn, en því misræmi væri þó ákveðin
takmörk sett.
Kjördæmaskipunin er svo mikilvægur
þáttur stjórnskipunarinnar, að nauðsyn ber
til, að sem mest eining ríki um réttlæti
hennar hverju sinni. Slík eining er óhugs-
andi til lengdar nema fastar reglur séu
settar um reglubundna endurskoðun henn-
ar á nokkurra ára fresti. Slíkar reglur gilda
t. d. í Bandaríkjunum og eiga vafalaust
drjúgan þátt í því, að stjórnskipun þeirra
hefur haldizt lengur óbreytt og notið meiri
almennrar hylli þjóðarinnar en dæmi eru
til annars staðar.
Eftir breiðfylkingu vinnustéttanna svo-
nefndu undir forystu allra vinstri
flokkanna, kann ríkisstjórn Alþýðuflokks-
ins að virðast veikur reyr. En oft veltir