Sveitarstjórnarmál - 01.12.2001, Blaðsíða 12

Menningarmál
kringum íbúðarhús og sölubúðir kaupmanna. Árið
1515 var gefin út tilskipun um að gera gott vígi á
Skansinum. Minna varð úr þeim framkvæmdum en
til stóð. Árið 1586 kom fyrirskipun frá Danakon-
ungi að gera skyldi virki á góðum stað við höfnina.
Byggt var grjót- og trévirki á sömu slóðum og nú-
verandi Skans er. Mikill viðbúnaður var á Skans-
inum þegar fréttist af ránsferðum Tyrkjanna árið
1627 og ætluðu Eyjamenn að verjast þeim frá
Skansinum. Það varð ekkert úr því þar sem Tyrkir
sigldu ekki inn höfnina. EftirTyrkjaránið árið 1630
var virkið endurreist og kallað Skansinn. Þar voru
fallbyssur og annar vopnabúnaður geymdur og þar
var einnig varðmaður stöðugt á ferli. Skansinn er
með elstu mannvirkjum sem til eru í Eyjum.
í eldgosinu árið 1973 fór hluti af Skansinum
undir hraun og var hann lagfærður og endurhlaðinn
árið 1991. Við formlega vígslu endurbyggingar-
innar gaf ísfélag Vestmannaeyja Vestmannaeyjabæ
fallbyssu að gjöf til minningar um þann varnarvið-
búnað sem Eyjamenn höfðu uppi og er fallbyssan
höfð á svæðinu 6-9 mánuði ársins. Skansinn er
einstakur og eina virkið sem varðveist hefúr á Is-
landi.
Sjóveitutankur
Á Skansinum var byggður sjóveitutankur úr járn-
bentri steypu og hófust framkvæmdir árið 1931 og
var verkinu lokið að fúllu árið 1933. Tankurinn var
4,5 metrar á hæð og 12 metrar í þvermál og tók um
400 lestir af sjó. Frá geymi var lagður tréstokkur
allvíður vestur með Strandvegi þar sem þá stóðu
flest fiskhús (krær). Leiðslan var 830 m löng og
endaði í SkildingaQöru. Mikil umræða hafði verið
um sjóveitu í hafnarnefnd frá því í september
1922, en þá var bent á að það myndi stórbæta fisk-
verkun ef hægt væri að dæla sjó svo hátt að hann
gæti runnið ofan frá í fiskhúsin.
Þegar ráðist var í slíka framkvæmd vildi hafnar-
nefnd fá lög til verndar sjóveiturekstrinum og Jó-
hann Gunnar Olafsson bæjarstjóri samdi frumvarp
til laga um sjóveitu og Jóhann Þ. Jósefsson, þáver-
andi alþingismaður, flutti það á Alþingi. Var það
samþykkt með litlum breytingum sem lög nr. 28
frá 8. sept. 1931 og samkvæmt þeim sett reglugerð
sem er frá 14. apríl 1936. í meginefnum laga um
sjóveitu stendur: Bæjarstjórn hafi einkarétt til að
koma upp sjóveitu í Vestmannaeyjum, svo og sölu
sjávar til fiskþvottar. Skal öllum útgerðarmönnum í
bænum skylt að nota sjó frá veitunni. Þá var heim-
ild til gjaldtöku fyrir sjó, um ábyrgð og verðtrygg-
ingu, viðurlög og fleira. Sjóveitan var þinglýst eign
Vestmannaeyjakaupstaðar 15. desember 1931.
Sjóveitutankurinn á Skansinum eyðilagðist í gos-
inu 1973, og var hann búinn að skila sínu með
sóma, en eftir standa rústir sjóveitutanksins í jaðri
nýja hraunsins.
Landlyst
Húsið Landlyst er með elstu húsum í Eyjum.
Hefur það nú verið endurbyggt og komið fyrir á
Skanssvæðinu. Landlyst var byggð árið 1847 og
var fyrsta fæðingarheimili á íslandi. Byggt var við
húsið árið 1849. Húsið var byggt af Matthíasi
Markússyni snikkara og konu hans, Sólveigu Páls-
dóttur ljósmóður. Sólveig var send til ljósmæðra-
náms í Kaupmannahöfn og við heimkomuna var
byggt fæðingarheimili við Landlyst með styrk frá
danska ríkinu. Þetta kom til vegna landlægs sjúk-
dóms er nefndist ginklofi (stífkrampi) og lagðist
hann sérstaklega á ung börn. Ginklofinn var skæð-
ari í Eyjum en annars staðar á landinu og ung-
barnadauði var mikill. Danski læknirinn A.
Schleisner var sendur til Eyja af danska ríkinu til
að takast á við þennan faraldur. Schleisner og Sól-
veig tóku upp samvinnu og tókst þeim að útrýma
ginklofanum á ótrúlega skömmum tíma. Gert var
ráð fyrir að eftir brottför dr. Schleisner yrði starf-
rækt eins konar vöggustofa í Landlyst. Þar skyldu
börnin höfð fyrstu vikurnar eftir fæðingu í umsjá
Sólveigar Pálsdóttur. Peningaþörf stofnunarinnar
varð til þess að eftir 1849 var stofnunin svo að
segja ekkert notuð. Sólveig stundaði þó læknis- og
ljósmóðurstörf eftir brottför dr. Schleisners, því þá
var læknislaust í Vestmannaeyjum til ársins 1852.
Líklegt má teljast að Sólveig hafi notað húsnæðið
Landlyst til þessara starfa. Fæðingarstofnunin virð-
ist lengst af frekar hafa verið vöggustofa en fæð-
ingarheimili þar sem fáar konur fengust til að ala
börn sín þar.
Bókasafn Vestmannaeyja var stofnað árið 1862
og var það staðsett í Landlyst fyrstu níu árin. Þá
var bókakostur mjög fábreyttur, aðallega guðsorða-
bækur, rímur og fornsögur. Nú er safnið til húsa í
Safnahúsi Vestmannaeyja.
Húsið Landlyst var endurbyggt og tekið í notkun
30. september árið 2000, en aðalverktaki var ístak,
en Vestmannaeyjabær naut einnig styrkja húsafrið-
unarnefndar úr Húsafriðunarsjóði til verksins.