Helgafell - 01.12.1955, Side 92

90
HELGAFELL
leika, ummyndar hann hann á augabragði með töfrasprota sínum og snýr hon-
um í fegurð. Þetta er gullgerðarlist, þetta eru töfrar'V)
Efni allra listaverka er sótt í mannlega reynslu, reynslu mannsins af sjálf-
um sér, öðrum mönnum og náttúrunni. I þessum skilningi tala listamenn oft
um náttúruna sem ótæmandi uppsprettu allra lista, hinn eilífa lærimeistara
þeirra, hina miklu spekibók, sem öllum stendur opin, en fáir kunna að lesa.
Sú skoðun hefur lengi ríkt, að náttúran legði mönnum til efnið, en hin list-
ræna sköpun væri í því fólgin að gefa þessu efni fagurt form. Mikill hluti fagur-
fræði 19. aldarinnar snerist um þessi tvö hugtök, form og efni, og má greina
að tvær meginstefnur hennar eftir því, hvort menn töldu fegurðina fólgna í
formi listaverksins eða í efni þess. Allar tilraunir til að skilja að form og efni
listaverka hafa komizt í ógöngur. Þeir fagurfræðingar, sem töldu fegurðina
fólgna í forminu, urðu,að játa, að áhrif listaverksins yrði meiri, ef við form-
fegurðina bættist efnisgildi, og hinir, sem héldu fram efnisgildinu, gátu ekki
lokað augunum fyrir því, að efmð yrði áhrifaríkara, ef það væri klætt í fag-
urt form. Sannleikurinn virðist vera þessi: Að vísu er hægt, í vissum skilningi,
að greina að form og efni Iistaverka.en hvorugt þeirra einangrað, tekið út af
fyrir sig, er fagurt eða listrænt. Aðeins eining þeirra er listræn eða fögur.
Þetta merkir, að í list hefur efnið ávallt form og formið tjáir ávallt eitthvert
efni. I listaverkum eru form og efni ekki tveir aðskildir og sjálfstæðir þættir,
heldur er þar um frumrænan samruna þeirra að ræða, svo að hvorugt er þar
til án hins. I listaverkum hefur allt form merkingu, það tjáir eitthvað, og efn-
ið, innihaldið, hefur ávallt eitthvert form. Þetta tvennt er óaðskiljanlega sam-
runnið. Formið fellur ekki einungis að efninu, heldur renna þau saman, þann-
ig, að hvorugt á sér sjálfstæða tilveru án hins. Þegar skáldið yrkir kvæði,
veit það ekki fyrirfram, hvernig það á að vera. Skáldinu er ólíkt farið og
húsgagnasmiðnum.sem hefur hjá sér mál og teikningu af borði og veit þvi
fyrirfram, hvernig borð hann ætlar að smíða. Hugarsýnir og tilfinningar skálds-
ins klæðast æ ákveðnari mynd, eftir því sem lengra líður á sköpunarstarfið.
Aðeins í fullortu kvæði sér skáldið, hvert markmið sitt hefur verið. Um leið
og ljóðið tekur á sig fastara form, verður merking þess eða efni að sama skapi
ákveðnara. M. ö. o. þróun forms og efnis kvæðisins í huga skáldsins er eitt
og hið sama.
I misheppnuðum listaverkum er eining forms og efnis rofin. Bæði efni og
form verða að gagntaka hug listamannsins. Þess vegna velur góður listamaður
sér aldrei einskisvert efni, né kastar höndunum til formbúnings þess efnis, sem
honum er kært. Ef hann reynir þetta, mistekst honum að skapa listaverk.
Verk hans verður sjálfu sér sundurþykkt, í því verður vart tvískinnungs, þar
sem eining forms og efnis eru rofin. Sannur listmaður ber jafna lotningu
1) Rodin: L’Art, París 1911.