Læknablaðið - 15.01.2005, Blaðsíða 23

1 925-1 934 / GLÆPIR OG GEÐVEIKI
Glæpir og geðveiki
Fyrirlestur fluttur í Málflutningsmannafélagi Reykjavíkur 12. febr. 1932
Læknablaðið 1932; 18:1-9
Helgi Tómasson
1896-1958
Háttvirtu áheyrendur!
Eins og yður er kunnugt má skoða glæpina frá ýmsum
hliðum.
1) Sem objektiv socialpsykologisk fyrirbrigði, þ.e.
fyrirbrigði sem hafa ákveðin psykologisk áhrif
á borgarana yfirleitt.
2) Sem subjektiv individual-psykologisk fyrír-
brígði, þ.e. eftir viðhorfi hins brotlega manns
sjálfs til þess hvernig á glæpnum standi.
3) Sem jurídisk fyrirbrigði.
4) Sem biologisk medicinsk-psykologisk fyrir-
brígði.
Júridískt eru glæpir ákveðnir verknaðir, tiltekn-
ir í hegningarlögum landanna og taldir refsiverðir
samkvæmt þeim. Hegningarlögin eru m.ö.o. fyrst og
fremst um ákveðna verknaði en ekki um mennina.
Peir sem framkvæma þau hafa að vísu með menn að
gera en þó hefir það ekki alltaf verið svo, sbr. það er
menn áður dæmdu og refsuðu dauðum hlutum og
dýrum.
Læknisfræðilega eru glæpirnir aftur á móti aðeins
einkenni um sálarástand manns eins og hvert annað
framferði hans, án tillits til hegningarlaganna eða
annarra laga. Eins og öll önnur medicínsk einkenni
eru þeir árangur af samhrifum einstaklingsins og um-
hverfisins af gagnkvæmum áhrifum þess á hann og
hans á það.
Læknirinn tekur þá eins og hvert annað problem er
hann hefir með að gera: 1) Safnar saman einstökum
facta og 2) leitast síðan við að skýra orsakasamband
þeirra samkv. Almennum fysiólógískum eða patólóg-
ískum lögmálum fræðigreina sinna, m.ö.o. hann reyn-
ir að finna orsakasambandið á milli vissra mannlegra
eiginleika og vissra atriða úr umhverfi mannsins og
hins glæpsamlega afbrots. 3) sér læknirinn máske ein-
hver ráð til þess að fara með „sjúklinginn“ þannig að
honum verði minna hætt við að gerast á ný sekur í
hinu sama. Þó ég segði „sjúklinginn" þá meinti ég það
auðvitað í gæsalöppum því það er engan veginn víst
að endilega þurfi að vera um að ræða sjúkling í þessa
orðs þrengstu og eiginlegustu merkingu.
Glæpsemi er auðvitað sósíalt hugtak en ekki bíó-
lógískt medicínskt, en það útilokar ekki að beitt verði
1925-34
1935-44 1945-54 1955-64 1965-74 1975-84 1985-94 1995-
1915-24
Læknablaðið hafði
samband við mig
og skýrði frá því að
í tilefni 90 ára af-
mælis blaðsins ætti
að gefa út afmælis-
rit sem hefði að
geyma eina grein
úr hverjum tíu ár-
göngum. Jafnframt
var ég beðin að
fara yfir árgangana
1925-1934 og
velja eina grein til
birtingar í afmælis-
ritinu.
Ég fór yfir þessa árganga sem ég haföi aldr-
ei skoðað fyrr. Á þessum tíma kom blaðið út að
jafnaði annan hvern mánuð, um 6-8 blöð á ári.
Það var ekki ritstjóri við blaðið, en þrír læknar
skipuðu ritnefnd. Það voru um 30 blaðsíður í
hverju blaði og yfirleitt ekki auglýsingar. í hverju
blaði birtist venjulega ein vegleg grein, oftast
erindi eða fyrirlestur, sem höfundur hafði haldið
á læknafundi eða öðrum fundi. Annað efni blað-
anna voru frásagnir, fréttir og upplýsingar.
Ég hafði eðlilega mestan áhuga á að kanna,
hvort í þessum blöðum væri einhver grein í
mínu sérfagi, geðlækningum. Ég fann slíka
grein eftir dr.med. Helga Tómasson. Þessi
grein birtist í 1. -2. tbl. jan. -febr. 1932. Þetta
var fyrirlestur sem dr. Helgi flutti í Málflutn-
ingsmannafélagi Reykjavíkur 12. febrúar 1932.
Fyrirlesturinn nefnist: Glæpir og geðveiki. Mér
finnst athyglisvert að erindið er ekki flutt fyrir
lækna heldur fyrir lögfræðinga, en síðan birt í
Læknablaðinu.
Greinin er að mínu mati mjög áhugaverð
og nákvæm yfirlitsgrein um þetta efni. Augljóst
er að höfundur hefur góða yfirsýn yfir þær
athuganir sem gerðar höfðu verið erlendis á
þeim tíma um efnið. Hins vegar er ekki rakin
nein læknisfræðileg athugun hérlendis. Heim-
ildir höfundar eru verulegar og sennilega þær
einu sem þá voru fáanlegar um efnið. Höfundur
notar mikið af erlendum orðum í greininni, en
það var algengt á þeim tímum.
Geðlæknisfræðin er fjölþætt fræðigrein. Hún
fjallar alhliða um manninn, líkams- og geðheilsu
hans, hegöun, tilfinningar og hvatir. Hún fjallar
einnig um áhrif erfða og uppeldis og um að-
lögun einstaklings að félagslegu umhverfi sínu.
Margir geðlæknar telja að siðferðisþroski og
dómgreind manns skipti máli. Lögfræöin lítur á
glæpi sem ákveðna verknaði, tiltekna í hegn-
ingarlögum landanna, sem taldir eru refsiverðir
samkvæmt þeim. Læknisfræðin álítur glæpi
aftur á móti aðeins einkenni um sálarástand
manns og hegðun, án tillits til hegningarlaganna
eða annarra laga. Réttargeðlæknisfræðin fjallar
um samband geðveiki og glæpa.
Grein dr. Helga er að mínu mati læknis-
fræðilega mikilvæg og jafnframt dæmigerð fyrir
þekkingu, umræður og heilbrigðismál þess
tíma er hún var skrifuð, fyrir rúmum 70 árum.
Efni greinarinnar er sígilt metið á mælikvarða
nútímalæknisfræðilegrar þekkingar. Efnið er enn
verðugt viðfangsefni fyrir lækna og lögmenn.
Glæpum og hryðjuverkum hefur fjölgað í heim-
inum. Áfengis- og eiturlyfjaneysla hefur aukist,
en það eru sem fyrr aðalorsakavaldar glæpa.
Afleiðingarnar eru ógnvænlegar. Nú á dögum er
nákvæm geðskoðun einn liður í að greina hvort
glæpamaðurinn er haldinn geðveiki eða geð-
villu, ósakhæfur og því óábyrgur gerða sinna,
eða sakhæfur og ábyrgur gerða sinna. Geð-
skoðun er ekki gerð eins og dr. Helgi kemst að
orði „til þess að álíta alla glæpi geðveiki, heldur
til hins, að geta máske séö, hvaða leiðir mundu
heppilegastar til þess að beina þeim bræðrum
og systrum vorum, sem gerst hafa brotlegir við
hegningarlögin, inn á rétta braut og hindra þau í
að gerast brotleg við þau á ný.“
Guðrún Jónsdóttir
1926
Læknablaðið 2005/91 23