Læknablaðið - 15.01.2005, Blaðsíða 97

1975-1984 / BERKLAVEIKI
vist tæpast nauðsynleg úr því. Áherslu verður þó að
leggja á stöðugt áframhald nreðferðar og fylgjast vel
með því að lyfin séu tekin samkvæmt fyrirmælum. Sé
vafi á slíku má með þvagrannsóknum hjá sjúklingum
sannfærast um lyfjanotkunina.
Þar sem vanda skal til berklavarna og meðferðar
sjúkdómsins verður að teljast nauðsynlegt að hafa
sjúklingana einangraða meðan þeir eru smitandi
vegna smithættunnar og ennfremur að þeir séu í
sjúkrahúsi meðan fylgst er með fyrstu viðbrögðum
þeirra við lyfjameðferðinni. Sé henni vel fylgt eftir,
einkum framan af meðferðartímanum, ber fiestum
stofnunum saman um að 95-98% sjúklinga nái fullum
bata.
Annars er nú unnið svo mjög að rannsókn nýrra
berklalyfja að gera má ráð fyrir að ný lyf, áhrifameiri
og með minni eiturverkanir komi fram áður en langt
um líður.
Um 3. lið: Nauðsynlegt er að heilsugæslustöðvar
fylgist vel með hinum berklaveika fyrstu árin, rann-
saki og láti rækta úr sputum, framkvæmi blóðrann-
sóknir og taki sjúklinginn af berklaskrá þegar hann
telst eigi lengur virkur eða hefur lokið meðferð.
Röntgenmyndun er nauðsynleg öðru hvoru, einkum
fyrst í stað. Aðalatriðið er að öllum heilsugæslustöðv-
um sé ljóst að þeim ber að fylgjast með heilsufari
sjúklingsins og séu ábyrgar fyrir réttri skráningu hans
um hver áramót.
Uni 4. lið: í kaflanum um bólusetningu gegn berkla-
veiki hér að framan er getið nokkurra starfshópa eða
annarra hópa fólks sem talið er að séu í meiri berkla-
smithættu en almennt gerist. Þar sem nú er reiknað
með að BCG bólusetning veiti um 80% hinna bólu-
settu vörn gegn sjúkdómnum og að þessara varna
gæti að minnsta kosti í 10 ár eftir bólusetninguna
(151) þykir rétt að halda áfram að bólusetja einstak-
linga fyrrgreindra hópa sem telja má að fremur öðr-
um geti orðið fyrir berklasmitun. Er því nauðsynlegt
að stjórn berklavarnanna hér sjái um að alltaf sé á
boðstólum BCG bóluefni af bestu tegund ásamt tuber-
kúlíni sem heilsugæslustöðvar geta notfært sér þegar
þess er þörf. Ennfremur að annast að allir þeir sem
þannig eru berklabólusettir verðir skráðir sérstaklega
í heimahéraði sínu og einnig í aðalberklabólusetning-
arskrá ríkisins í Berklavarnastöðinni í Reykjavík.
Um 5. lið: Gera verður ráð fyrir því að berklapróf-
um á börnum í aldursflokkunum 6-13 ára verið haldið
áfram í sem flestum læknisumdæmum minnst árlega.
Með því að takmarka mjög notkun BCG bóluefnis,
bólusetja aðeins fáa vandlega valda hópa þjóðfélags-
ins og hafa þá alla á sérstakri bólusetningarskrá er
auðvelt að greina þá sem verða jákvæðir eftir bólu-
setningu frá hinum sem verða það vegna venjulegrar
smitunar. Berkladeild Heilsuverndarstöðvar Reykja-
víkur hefur vegna reynslu sinnar og góðs árangurs á
þessu sviði gengið svo langt á síðustu árum að taka
upp þá nýlundu að framkvæma berklapróf á skóla-
börnum 6-13 ára tvisvar sinnum á ári, það er haust
og vor, við byrjun og lok skólagöngu (84). Með þessu
hefur á ódýran og auðveldan hátt fengist aukið öryggi
gegn því að smitunaruppsprettur leynist lengi meðal
almennings eins og altítt var áður fyrr og enn gerist,
einkum meðal þjóða þar sem fólk almennt er berkla-
bólusett á unga aldri. Þar missir berklaprófið það gildi
sitt að hafa upp á hinum nýsmituðu og sjúku (smit-
unaruppsprettunum) í tæka tíð.
Til þess að fylgjast sem nánast með berklasmitun
þjóðarinnar verður að teljast nauðsynlegt að gert
verði einnig öðru hvoru, til dæmis á 25 ára fresti,
berklapróf á eldri aldursflokkum, jafnvel til 40-50
ára aldurs. Til slíks prófs verður að velja marktækan
fjölda íbúa í hverjum aldursflokki af báðum kynjum
og úr ýmsum landshlutum svo að sem jafnast verði
valið milli dreifbýlli og þéttbýlli héraða landsins.
Þá ber að lokum nauðsyn til að vandlega verði gætt
4. og 5. gr. berklavarnalaganna um skrásetningu berkla-
sjúklinga (berklabækur og héraðslæknaskýrslur D og
DA). Stjórn berklavarna í landinu verður síðan að
fá skýrslur þessar samræmdar um hver áramót til að
koma í veg fyrir tvítalningu svo sem gert hefur verið frá
og með árinu 1939. Ennfremur ber að fara yfir dánar-
skýrslur berklaveikra frá Hagstofu fslands og gera þær
upp samkvæmt gildandi alþjóðlegri dauðameinaskrá.
Uin 6. lið: Með hinni miklu og tíðu notkun berkla-
prófs sem að framan hefur verið lýst má gera ráð
fyrir að fiestar nýsmitanir barna og unglinga komi
furðu fljótt í ljós. Er því auðvelt að fylgjast með því
hvort hinn nýsmitaði nær sér fijótt eða verður berkla-
sjúklingur með greinileg sjúkdómseinkenni. Enginn
læknir hikar þá við notkun berklalyfjanna. Undan-
farin ár hefur talsvert verið af því gert og einnig hér
á landi að gefa nýsmituðum berklalyf í varnarskyni
áður en sjúkdómseinkenni koma í Ijós. Mætti nefna
slíka meðferð sjúkdómsvarnir. Er þá lyfjameðferðin
mun styttri en ef um meðferð berklasjúklings er að
ræða, eða aðeins 6-12 mánuðir (secundær chemopro-
phylaxis, sjúkdómsvarnir). Ef vissa er fyrir því að
ósmitaðir hafi dvalist með smitandi berklasjúklingum
hafa sumir læknar þegar í stað notað hin sérhæfðu
berklalyf og gefið þau jafnvel áður en vitað var um
smitun og jákvætt berklapróf. Er slíkt nefnt primær
chemoprophylaxis, smitunarvarnir.
Þegar þetta er ritað eru enn ýmsir þeirra sem rnikla
reynslu hafa fengið af notkun berklalyfjanna sem ráða
frá þessari tegund smitunarvarna (150). Lyfjagjöfinni
geta fylgt alvarlegar aukaverkanir (43,68) og auðvelt
er fyrir lækna og heilsugæslustöðvar að fylgjast svo
vel með fólki sem er í smitunar- eða sýkingarhættu að
lyfjameðferð geti byrjað þegar í stað ef sjúkdómsein-
kenni koma í ljós.
í síðastliðin 18 ár hefur enginn sjúklingur látist úr
heilahimnu- né bráðaberklum hér á landi.
Læknablaðið 2005/91 97