Læknablaðið - 15.01.2005, Síða 109

1985-1994 / ÁHÆTTUÞÆTTIR KRANSÆÐASJÚKDÓMA
Einnig var spurt um háan blóðþrýsting og meðferð
við honum. Hins vegar var ekki spurt um mataræði
né um áfengisneyslu. Niðurstöður spurningalistans
lágu fyrir þegar sérhver þátttakandi gekkst undir
ítarlega læknisrannsókn um 10 dögum síðar. Pá lágu
einnig fyrir niðurstöður úr fastandi blóðrannsókn
fyrri heimsóknar sem og hjartarafrit. Blóðþrýstingur
var mældur í báðum heimsóknum, í fyrra skiptið af
hjúkrunarfræðingi en í hið síðara af lækni. Meðal-
tal beggja var lagt til grundvallar í mati á vægi blóð-
þrýstings sem áhættuþáttar. Af blóðrannsóknum
komu mælingar á blóðsykri, kólesteróli og þríglýser-
íðum í sermi til álita sem áhættuþættir. Mælingaað-
ferðum og gæðaeftirliti hefur áður verið lýst (10). Við
mat á áhættuþáttum var byggt á gögnum sem aflað
var við fyrstu heimsókn hvers þátttakanda.
I árslok 1985 voru liðin fimm til 17 ár frá fyrstu
heimsókn karla, en tvö til 16 ár frá fyrstu heimsókn
kvenna. Þá höfðu 1140 (14,2%) karlar og 537 (6,3%)
konur látist. Farið var yfir öll dánarvottorð, krufn-
ingaskýrslur kannaðar í þeim tilvikum, sem krufning
hafði farið fram (61% karla og 53% kvenna) og í ein-
staka tilvikum var viðbótarupplýsinga aflað úr sjúkra-
skrám sjúkrahúsa (mynd 2). Dánarorsök var skráð í
samræmi við Alþjóðlegu sjúkdóms- og dánarmeina-
skrána, níundu endurskoðun (ICD 9). í þessari grein
er fjallað um dánarorsakirnar 410-414 í dánarmeina-
skránni, þ.e. bráða kransæðastíflu og aðra blóðþurrð-
arsjúkdóma í hjarta.
Tölfrædileg úrvinnsla
Sjálfstæð áhrif hinna ýmsu heilsufars- og lifnaðar-
þátta á líkur þess að deyja úr kransæðasjúkdómi,
bráðri kransæðastíflu eða öðrum tilbrigðum blóð-
þurrðar í hjarta voru metin með fjölþáttagreiningu
Cox (11), sem tekur bæði tillit til þess að margir þætt-
ir hafa áhrif og einnig tímalengdar milli athugunar og
dánardægurs. Eins og fyrr getur var aðeins miðað við
upplýsingar úr fyrstu heimsókn þátttakenda.
Marktekt var miðuð við 5% mark. I heildarniður-
stöðum (töflum II og III) er gengið út frá margföld-
unarlíkani, þ.e. að áhætta einstaklings ákvarðast af
margfeldni talna, sem hver um sig táknar hlutfalls-
lega áhættu vegna ákveðins áhættuþáttar. Petta líkan
miðar einnig við að áhættuhlutfall vegna samfelldra
breytistærða sé veldisfall. Þar að auki var efniviði
skipt í sex flokka eftir kólesterólmagni og niðurstöður
fengnar fyrir hvern flokk fyrir sig (myndir 3 til 5).
Niðurstöður
Dánarorsakir: Helstu dánarorsakir beggja kynja eru
sýndar á mynd 2. Þar kemur fram að meðal karla
er kransæðasjúkdómur langalgengasta dánarorsök-
in (43%), en öll krabbamein tekin sem einn flokkur
koma þar næst í röð (27%). Miklu færri eða 7% deyja
úr heilablóðföllum og enn færri úr „öðrum hjartasjúk-
dómum“ (lokusjúkdómum, meðfæddum hjartagöll-
um, hjartavöðvasjúkdómum og hjartasjúkdómum af
völdum háþrýstings). Ýmsir aðrir sjúkdómar, svo sem
nýrnasjúkdómar, lungnasjúkdómar, sýkingar og slys
valda samtals 19% dauðsfalla.
Coronary
heart
disease
Cancer
Cerebrovascular
disease
Cancer
Coronary,
heart
disease
'Other
causes Cerebro
vascular
Other heart disease
diseases
Males (N: 1140)
Females (N: 537)
Figure 2. Causes ofdeath in both sexes after follow-up for
2 to 17 years.
Skipting dánarorsaka meðal kvenna er að því
leyti frábrugðin, að krabbamein orsaka flést dauðs-
föll (42,3%) en kransæðasjúkdómur telst dánarorsök
í aðeins 19,4% tilfella. Aftur á móti er heilablóðfall
7%, sama hlutfall dánarorsaka og meðal karla.
Ahœttuþœttir: Eins og fram kemur í greinargerð fyr-
ir tölfræðilegri úrvinnslu var fjölþáttagreiningu Cox
beitt til að meta sjálfstæð áhrif hinna ýmsu þátta á
hlutfallslega áhættu þess að deyja úr kransæðasjúk-
dómi (hazard ratio). í töflu II eru skráðir þeir áhættu-
þættir sem marktækir reyndust hjá körlum og í töflu
III er sambærileg skráning marktækra áhættuþátta
meðal kvenna.
I margföldunarlíkaninu liggur, að viðbótaráhætta
vegna hvers áhættuþáttar verður því meiri eftir því
sem áhættan eykst vegna annarra þátta.
Áhrif aldurs eru metin með aldurinn sem sam-
fellda breytistærð. Aldur reynist mjög marktækur
áhættuþáttur og jukust líkur á kransæðadauða um
1.103 eða 10,3% á ári hjá körlum, en um 1.123 eða
12,3% á ári hjá konum. Þar sem hlutfallsleg áhættu-
aukning reiknast af sífellt hærri tölu með hækkandi
aldri verður viðbót hvers árs sífellt hærri.
Blóðþrýstingur í slagbili reyndist einnig mjög
marktækur áhættuþáttur kransæðadauða með báðum
kynjum. Hver hækkun um einn mm Hg jók áhættuna
um 1,0% meðal karla en 1,3% meðal kvenna og er
munurinn milli kynjanna ekki marktækur.
Blóðþrýstingur í hlébili hafði nána fylgni við blóð-
þrýsting í slagbili og datt út sem sjálfstæður áhættuþátt-
ur þegar tekið hafði verið tillit til slagbilsþrýstingsins
þótt hann hefði marktækt vægi ef slagbilsþrýstingur-
inn var tekinn inn í fjölþáttagreininguna.
Áhrif blóðþrýstings voru einnig metin með þeim
hætti að bera saman líkur á kransæðadauða meðal
þeirra sem höfðu háþrýsting (>160/95 mm Hg) og
Læknablaðið 2005/91 109