Læknablaðið - 15.01.2005, Blaðsíða 93

1 975-1984 / BERKLAVEIKI
svo sem bólusótt, barnaveiki, kíkhósta, stífkrampa og
mislingum, en setja skal þó berklabólusetninguna á
annan stað líkamans (150). Enn er þessi bólusetn-
ing talin gefa aðeins takmarkað (relativt) ónæmi en
fullyrt að varnarverkana hennar gæti í 10-12 ár og í
allt að 80% tilfella (151). Þess vegna ber flestum nú
saman um að í löndum þar sem berklasmitun er mjög
þverrandi beri að leggja áherslu á framkvæmd hennar
á því aldursskeiði þegar berklasmitun er talið síðust
en síður að bólusetja ungbörn eins og alltítt var áður.
Berklaveiki í húsdýrum hérlendis
í greinargerð þessari verður eigi með öllu gengið fram
hjá því að geta berklasmitunar og berklasýkingar ali-
dýra hér á landi. f ritgerð sem áður hefur verið vitnað í
hér að framan (101) er þessum efnum gerð nokkur skil
fram til ársloka 1947. Er þar talið að nautgripaberklar
hafi verið óþekktir í landinu fram til ársins 1879 þar
sem þeirra er að engu getið í ritgerð eins fyrsta lærða
dýralæknis landsins sem birt var það ár og fjallar um
kvikfjárhald og kvikfjársjúkdóma í landinu (121).
Árið 1882 var með lögum bannaður allur innflutn-
ingur nautgripa, sauðfjár og hesta til landsins (128)
og árið 1905 var bann þetta einnig látið ná til svína og
geitfjár (131).
Magnús Einarsson dýralæknir í Reykjavík ritar
árið 1901 grein þar sem hann hvetur til að þess sé vel
„gætt að tæringarveikir menn hirði eigi kýrnar" (65).
Virðist hann þá gera ráð fyrir að nautgripir geti smit-
ast af berklaveiku fólki en það hefur síðar sannast að
vera rétt (67, 87).
í lok ársins 1920 gat sami dýralæknir þess á fundi
í LR að hann hefði þá athugað um 9000 nautgripa-
skrokka í Reykjavík. í aðeins eitt sinn hefði hann
ekki verið grunlaus um berkla. Ennfremur hefði
hann nokkrum árum áður rannsakað um 300 kýr á
Austurlandi. 3% reyndust grunsamlegar. Þær voru frá
berklaheimilum. Telur hann berkla enga eða fátíða í
nautgripum hér á landi (66).
Hins vegar telja tveir af þremur dýralæknum sem
berklaveikisnefndin frá 1919 leitaði upplýsinga hjá
sig hafa orðið vara við berklaveiki í nautgripum en
aðeins í örfáum gripum og mjög góðkynja (91,49).
Ályktar nefndin út frá svörum þessara dýralækna
að „sama sem engin“ berklaveiki sé í nautgripum í
landinu nema þá einna helst á Norðurlandi (69).
Næsta ár, eða árið 1920, segir hinn norðlenski dýra-
læknir í ritgerð um rannsóknir sínar að 18% af naut-
gripum sem berklaprófaðir voru hafi reynst „sýktir“
en 4% við kjötskoðun. Hann tekur þá fram eftirfar-
andi: „Ég hefi sem sé ekki skoðað nógu marga naut-
gripi til þess að hægt sé að kveða upp neinn óyggjandi
dóm um það hve margir nautgripir séu sýktir á öllu
landinu" og síðar: „en menn mega ekki falla í stafi
fyrir hinni háu hundraðstölu sem út kemur við tuber-
kulínrannsóknirnar þar eð allur hávaði nautgripanna
hefur aðeins berkla á mjög lágu stigi - nokkra hnúta í
einstaka sogkirtli" (92).
I smáriti er þessi dýralæknir ritaði um alidýra-
sjúkdóma nokkrum árum áður lét hann þess getið að
hann hefði aldrei séð júgurberkla hér á landi (93).
I ársbyrjun árið 1946 fór berklayfirlæknir bréflega
fram á það við dýralækna landsins svo og Rannsókn-
arstofu háskólans við Barónsstíg að gefa upplýsingar
um tíðni berklasmitunar nautgripa hér á landi svo
sem þeim væri hún kunn. Frá forstöðumanni Rann-
sóknarstofunnar bárust þær upplýsingar „að snemma
á árinu 1933 hefði frá dýralækni borist innyfli úr hænu
frá Hafnarfirði sem reyndust berklasýkt og við rækt-
un fannst typ. avianus". Ennfremur „að fram til 1. jan.
1946 hefðu verið ræktaðir 827 stofnar af berklasýkl-
um. Enginn þeirra hefði verið typus bovinus. Árið
1938 voru valdir úr 20 dysgoniskir stofnar sem helst
þóttu geta komið til mála að stæðu nærri typus bo-
vinus. Þeim var dælt í kanínur en höguðu sér allir eins
og typ. humanus. Hér hefur því aldrei fundist typ. bo-
vinus svo vitað sé“ (71).
Guðmundur Gíslason læknir sem um áratuga
skeið vann að sauðfjárveikivörnum svarar svo: „...
Fuglaberklar (avian tuberculosis) er sú eina tegund
sem ég veit um að staðfest hafi verið í húsdýrum hér á
landi með fullri vissu. Haustið 1940 voru sendar hingað
suður 12 kindur af Melrakkasléttu til rannsóknar.
Stór hluti af sauðfénu á nokkrum bæjum þar nyrðra
hafði sýnt jákvæða útkomu við húðprófanir með John-
ini, sem er efni notað við húðpróf gert vegna garna-
veiki í sauðfé, án þess að vart hefði orðið við nokkra
garnaveikissýkingu í fénu. Þessar 12 kindur höfðu sýnt
greinilegasta og mesta útkomu við prófin. Þeim var eðli-
lega slátrað og þrátt fyrir nákvæmar líffæraathuganir á
öllum kindunum fundust engin einkenni um garnaveiki
í neinni þeirra. Enda hefur ekki komið fram garnaveiki
enn á neinum þessara bæja svo að vitað sé. í öllum
kindunum fundust hins vegar sams konar afmarkaðar
skemmdir í hengiseitlum, matbaunar- til rúsínu-stórir
hnútar meira og minna nekrotiskir og sums staðar líkt
og mjólk. Ur einum tókst að rækta fuglaberkla."
Guðmundur heldur áfram og segir: „Virðast húð-
prófanir á sauðfé með avíantuberculini gefa líkan ár-
angur og með Johnini í leitinni að garnaveiki ... .“
Hann telur að frá 1942-45 hafi um 14 þús. fjár verið
prófað með avian tuberculini en „grunur um berkla-
smitun ekki komið fram nema í örfáum tilfellum“ (12,
37). Telur hann líklegt að þar hafi verið um smitun af
typus avianus að ræða.
Þá getur dýralæknir á Austfjörðum þess að hann
hafi á árunum 1934-35 rannsakað í lögsagnarumdæmi
Reykjavíkur þar sem hann starfaði þá um 800 kýr
með berklaprófi og fundið 3 jákvæðar. Aldrei orðið
var klínískra einkenna hjá nautgripum og aldrei séð
júgurberkla (4).
Læknablaðið 2005/91 93