Læknablaðið - 15.01.2005, Page 33

1935-1944 / HEILSUVERNDARSTARFSEMI
heilsufari manna í okkar eigin landi. Réttasta leiðin er
að mínu mati sú að skipa nefnd lækna og fá henni til
umráða nægilegt fé til að standa fyrir slíkum rannsókn-
um; geri hún síðan tillögur er miðað gætu að bættu viður-
væri fyrir þjóðarheildina. - Mætti þetta verða til þess
að draga vítamínin út úr flokkapólitík, en af pólitískum
reipdrætti um vítamínin er einskis góðs að vænta.
Að öðrum ákveðnum sjúkdómum sem varnir miða
gegn má nefna ýmsa atvinnusjúkdóma og er sjúkdóms-
valdur þar oftast eitthvert kemískt efni er snertir lík-
ama starfsfólks beint eða óbeint. Hefur þarna víða
náðst glæsilegur árangur á síðari tímum.
Hjá okkur virðast atvinnusjúkdómar ekki áber-
andi enda lítið um þá hirt, en hugsanlegt er þó að
atvinna í ýmsum starfsgreinum hér geti með tíman-
um veikt viðnámsþrótt manna meira en þörf væri á,
en ekki verður gengið úr skugga um það nema með
reglubundnu lækniseftirliti. Væri ástæða til að athuga
hvort ekki þætti tiltækilegt að koma slíku eftirliti á,
það mundi og hafa almenna þýðingu þó ekki væri alls
staðar um sérstaka atvinnusjúkdóma að ræða.
Þá eru enn margskonar sjúkdómar og kvillar þar
sem ýmist er að sjúkdómsorsök er með öllu óþekkt,
eða að ytri (exogen) orsök sem hægt er að benda á og
oft er ógerlegt að varast, er þess eðlis að hún nær því
aðeins að valda sýkingu að um minnkaða almenna
mótstöðu sé að ræða.
Hér snýst baráttan því ekki svo mjög gegn ákveðn-
um sjúkdómsorsökum, heldur að því að auka almenna
líkamshreysti, til þess að efla sem mest viðnámsþrótt
manna gegn hverskonar sjúkdómum, og að forðast
það sem vitað er að veiki mótstöðuna. Þetta kem-
ur auðvitað einnig til góða í baráttunni gegn öðrum
sjúkdómum af þeim, sem áður voru nefndir.
Þegar í daglegu tali er talað um heilsuvernd munu
flestir einmitt eiga við slíka viðleitni til þess að efla al-
menna líkamshreysti, án þess að sérstaklega sé miðað
við varnir gegn einstökum sjúkdómum. Má og þar til
telja almennar hreinlætiskröfur sem segja má þó að
miði einkum að vörn gegn smitandi sjúkdómum, og
kröfur um hollt mataræði, sem auk þess að vera eitt
höfuðskilyrði fyrir almennri heilsuhreysti er áþreifan-
leg vörn gegn ýmsum vöntunarsjúkdómum.
Heilsuverndarstarfsemi í þessum skilningi er í
stuttu máli í því fólgin að venja fólk á sem heilsusam-
legasta lifnaðarhætti, og að fylgjast eftir getu með
hverjum einstaklingi, einkum á hættulegustu skeiðum
ævinnar, til þess að sem fyrst verði uppgötvuð hvers-
konar veiklun er fram kann að koma, ber þá að leita
orsakanna, stemma á að ósi, ef unnt er, og forðast
þannig að fleiri hljóti skaða af.
Meginþáttur þessarar starfsemi fer víðast fram á
svonefndum heilsuverndarstöðvum (Health center),
þó að almenn fræðslustarfsemi í ræðu og riti út af fyrir
sig sé einnig mjög gagnleg.
Á heilsuverndarstöðvunum fer fram jöfnum hönd-
um lækniseftirlit og fræðsla. Sú fræðsla sem þarna fer
fram fellur venjulega í mjög góðan jarðveg og ber því
meiri og einkum varanlegri ávöxt, heldur en alþýðu-
fræðsla um heilbrigðismál á vegum blaða eða útvarps
sem hjá fjöldanum fer oft inn um annað og út um hitt
þótt þessar síðarnefndu aðferðir séu hinsvegar fljót-
virkari til þess að vekja áhuga fjöldans í bili um eitt-
hvert málefni.
Þar sem vel er séð fyrir þessum málum má segja að
umhyggja og eftirlit með hverjum einstaklingi byrji
fyrir fæðingu hans. Á sérstakri deild heilsuverndar-
stöðvanna er fylgst með mæðrunum á meðgöngutím-
anum, þeim kenndar allar helstu lífsreglur á þessum
tíma og þær kröfur, sem fóstrið gerir til næringarefna
- og einmitt á þessum tíma er auðveldara en annars
gerist, að fá framfylgt ákveðnum kröfum til mataræð-
is. Og með því að vera vel á verði gagnvart sjúklegum
einkennum ef fram koma hjá móðurinni á meðgöngu-
tímanum, og gera strax varnaðarráðstafanir er oft
hægt að bægja hjá hættum sem annars vofa yfir móður
og barni við fæðinguna.
Þá kemur ungbarnaverndin og er þar á sama hátt
fylgst með ungbörnunum á þeirra fyrsta og hættu-
legasta ári, þau skoðuð og vegin á vissum fresti, til
þess að athuga framfarir þeirra, og þau tekin sérstak-
lega til athugunar, ef nokkur merki eru um vanþrif,
mæðrunum um leið kenndar allar venjulegar reglur
um meðferð þeirra o.s.frv. Er venjulega auðsýnt með
skýrslum að þetta eftirlit, þar sem það er tekið upp,
lækkar mjög dánartölu ungbarna.
Við erum vanir að stæra okkur af því hve ungbarna-
dauðinn er lágur hjá okkur og er það óneitanlega gleði-
efni að svo er, en þó að við séum hér framarlega ættum
við ekki að láta nægja að miklast af því, en leggja svo
hendur í skaut þangað til aðrir ná okkur og fara fram
úr. Við getum vafalaust lækkað ungbarnadauðann
enn meir, ef við hefjum almenna viðleitni í þá átt, og
við ættum þá að byrja á því að rannsaka nákvæmlega
hvernig dánartalan hagar sér eftir mánuðum hins fyrsta
aldursárs og athuga dánarorsök í hverju tilfelli.
Á þennan hátt fást mjög mikilsverðar upplýsing-
ar til stuðnings fyrir heilsuverndina, um það á hvaða
skeiði og í hverju helst er ábótavant í meðferð ung-
barnanna, og má þá byggja á þeim niðurstöðum um
frekari aðgerðir. Við ættum að kappkosta að komast
á þessu sviði enn kippkorn fram úr þeim, sem kall-
aðar eru menningarþjóðir; auk hins beina árangurs
er og mikils óbeins árangurs að vænta af aukinni við-
leitni í þessu efni, því að hér er öðrum tíma fremur
hægt að sýna fólki greinilega þýðingu heilbrigðra lífs-
venja því að á þessu skeiði er oft allt of auðsætt, hve
örlagaríkar geta orðið smávægilegar misfellur í aðbúð
eða mataræði.
Fyrsta sporið til átaka hér á að vera að athuga ná-
kvæmlega og gera skýrslur yfir banamein og dánar-
aldur í mánuðum.
Læknablaðið 2005/91 33