Læknablaðið - 15.01.2005, Side 57

1965-1 974 / SVÆSINN HÁÞRÝSTINGUR
Svæsinn háþrýstingur (III. og IV. stig)
Rannsókn á sjúkdómsfari og afdrifum 117 sjúklinga
á lyflækningadeild Landspítalans 1957-1971
Inngangur
Læknablaðið 1974; 60:181-96
Þorkell Guð-
brandsson 1945
Snorri Páll
Snorrason 1919
Ekki er vitað til að birst hafi uppgjör um háþrýst-
ingssjúklinga hérlendis. Þótti því ástæða til að rann-
saka nokkur atriði varðandi sjúklinga með svæsinn
háþrýsting sem legið höfðu á lyflækningadeild Land-
spítalans og bera niðurstöður saman við erlendar at-
huganir. Athuguð var dreifing sjúklinga á tímabilinu
og ýmis atriði varðandi ástand þeirra við greiningu,
einkum í ljósi síðari afdrifa þeirra, þ.e. fylgikvilla,
dauðaorsaka og lífslengdar.
Efniviður og aðferð
Farið var yfir skýrslur sjúklinga sem voru greindir
með háþrýsting (hypertnesio arterialis) á lyflækninga-
deild Landspítalans á tímabilinu 1957-1971. Sérstak-
lega voru athugaðar niðurstöður augnbotnaskoðana,
en sami augnlæknir (Kristján Sveinsson) hafði skoð-
að nær alla þessa sjúklinga á tímabilinu. Af þessum
sjúklingahópi voru þeir sérstaklega teknir fyrir sem
töldust hafa fundus hypertonicus III og IV samkvæmt
flokkun Keiths & Wageners (8). í IV. stig háþrýstings
eftir augnbotnaskoðunum flokkast þeir sjúklingar
sem hafa papilluoedema (öðrum megin eða báðum
megin) og auk þess áberandi háþrýstingsbreytingar í
slagæðum. í III. stig háþrýstings flokkast þeir sjúkl-
ingar sem hafa blæðingar og /eða exúdöt og auk þess
greinileg slagæðaþrengsli og Gunn’s einkenni. Þessir
sjúklingar með III. og IV. stigs breytingar eru sagðir
hafa svæsinn háþrýsting. Áður en virk meðferð kom
til sögunnar höfðu flestir sjúklingar með slíkar breyt-
ingar afar slæmar lífshorfur (1, 8,10,12). Um vafatil-
felli voru höfð samráð við Kristján Sveinsson og auk
þess stuðst við grein sem hann hefur ritað um augn-
einkenni við háþrýsting (9). Þeir sjúklingar voru ekki
taldir með sem voru álitnir hafa augnbotnablæðingar
og/eða papilluoedema af völdum annarra sjúkdóma
en háþrýstings, t.d. sjúklingar með retinopathia dia-
betica á háu stigi eða hemorrhagia subarachnoidalis,
enda voru önnur einkenni háþrýstings ekki áberandi
í þeim tilvikum. Ekki var reynt að vinsa þá sjúklinga
úr sem höfðu sekúnder háþrýsting enda ekki fram-
kvæmanlegt þar sem ekki höfðu verið gerðar við-
unandi rannsóknir m.t.t. orsaka nema hjá fáeinum
sjúklingum og ekki var samræming í rannsóknum
á tímabilinu. I hópinn flokkuðust m.a. 3 konur sem
fengu svæsinn háþrýsting í sambandi við toxemia
gravidarum, en háþrýstingurinn hélst síðan áfram.
Allmargir höfðu svæsna nýrnasjúkdóma þótt ekki
lægi ávallt fyrir hvort um orsök eða afleiðingu var að
ræða. Fyrir komu bæði glomerulonephritis og pyelon-
ephritis. Vitað er um tvo sjúklinga með renóvaskúler
háþrýsting, einn sjúkling með pólýcystisk nýru, og
einn sjúkling með mjög svæsinn lupus erythematosus.
Einn sjúklingur hafði hyperplasíu á nýrnahettuberki.
Taugadeild Landspítalans tók til starfa í nóvember
1967. Sjúkraskýrslur taugadeildar, þar sem greiningin
háþrýstingur (hypertensio arterialis) kom fyrir, voru
kannaðar fram til 31. desember 1971. 30 sjúklingar
höfðu þessa greiningu en enginn af þeim hafði III.
eða IV. stigs háþrýstingsbreytingar í augnbotnum.

| 1915-24 1925-34 1935-44 1945-54 1955-64 1965-74 1975-84 1985-94 1995- EZI
I síöasta hefti
Læknablaðsins
árið 1974 birtist
grein eftir Þorkel
Guðbrandsson
og Snorra Pál
Snorrason sem bar
titilinn „Svæsinn
háþrýstingur (III. og
IV. stig). Rannsókn
á sjúkdómsfari og
afdrifum 117 sjúk-
linga á lyflækninga-
deild Landspítalans
1957-1971 "(1).
Guðmundur
Þorgeirsson 1946
Þetta er vönduð og ítarleg grein um efni sem
fram til þess tíma hafði ekki verið fjallað um í
Læknablaðinu. Hún byggist á eigin rannsókn
þeirra félaga sem vegna vandaðra efnistaka,
nákvæmni í skilgreiningu efniviðar og varkárni
í ályktunum stendur enn fyrir sínu. Þorkell var
þá aðstoðarlæknir á lyflækningadeild Land-
spítalans og vann rannsóknina undir leiðsögn
og forystu Snorra Páls Snorrasonar sem að
sjálfsögðu hafði stöðu ótvíræðs leiðtoga og
viskubrunns á sviði hjarta- og æðasjúkdóma
hér á landi. Tveimur árum síðar birtist greinin
lítið breytt í Acta Medica Scandinavica (2).
Þorkell fylgdi síðan þessari upphafsrannsókn
eftir með margra ára rannsókn á svæsnum
háþrýstingi undir leiðsögn Lennart Hanson og
varði doktorsritgerð við háskólann í Gautaborg
árið 1981 sem bertitilinn: „Malignant hyper-
tension. A clinical follow-up study with special
reference to renal and cardiovascular function
and immunogenetic factors" (3). Þannig skilaði
aðstoðarlæknisverkefni á Landspítalanum
vandaðri grein í Læknablaðið og þróaðist síðan
yfir í veigamikla doktorsrannsókn á alþjóð-
lega viðurkenndu lærdómssetri í háþrýstingi.
Þessi grein er því verðugur fulltrúi áratugarins
1965-1974 til að prenta á ný í 90 ára afmælisriti
Læknaþlaðsins.
Það sem gefur þessari grein sérstakt gildi
er skilgreining og afmörkun efniviðarins. Hvað
er svæsinn háþrýstingur? Höfundar völdu þann
kost að takmarka rannsóknina við sjúklinga
sem greindust með „fundus hypertonicus af
gráðu III eða IV“, þ.e. sjúklinga með blæðingar
og/eða exudöt eða papilloedema ásamt há-
þrýstingsbreytingum í slagæðum. Þessa sömu
Læknablaðið 2005/91 57