Læknablaðið - 15.01.2005, Qupperneq 58

1965-1974 / SVÆSINN HÁÞRÝSTINGUR
Þess ber að gæta að augnlæknir skoðaði ekki þessa
sjúklinga en farið var eftir augnbotnaskoðunum
lækna taugadeildar.
Afdrif eins sjúklings sem uppfyllti auðkenni svæs-
ins háþrýstings tókst ekki að rekja en hann var út-
lenskur að uppruna en hafði flust af landi brott. Hann
var ekki talinn með hópnum. Afdrif allra hinna tókst
að rekja svo viðunandi þætti, en athugunartími náði
til 31. desember 1973. Sjúklingarnir sem athugaðir
voru nánar voru alls 117.
Skýrslur þessara 117 sjúklinga voru kannaðar og
athuguð kyn- og aldursdreifing og hvenær greiningin
var gerð. Athugað var upphafsgildi blóðþrýstings og
stuðst við fyrsta skráða gildi sem mælt var af lækni.
Langoftast fór það sem næst saman í tíma við skoðun
augnlæknis en stundum munar nokkrum dögum.
Könnuð var sjúkrasaga eftir skýrslunum m.t.t. ein-
kenna frá hjarta- og heilablóðrás og það skráð sérstak-
lega þegar sýnt þótti að sjúklingar hefðu haft angina
pectoris eða fengið hjartaáfall (thombosis cerebralis
s. Hemorrhagia cerbri) Athugað var hvað blóðurea
hafði mælst þegar greiningin var gerð og hvort hjarta
hafði á þeim sama tíma verið dæmt stækkað á rtg.
mynd og þá farið eftir umsögn rtg.sérfræðinga í hvert
sinn. Farið var yfir hjartaafritin sem tekin voru við
greiningu m.t.t. þess hvort þau væru sjúkleg eða ekki
og nánar m.t.t. vinstra greinrofs, infarktbreytinga
(patólógískt Q), vinstri öxulbreytinga (5+30°) og
loks breytinga svarandi til stækkunar á vinstri slegli
(hypertrophia ventriculi sin.). Stuðst var að nokkru við
auðkenni Sokolows og Lyons (4) og það talin stækkun
á vinstri slegli ef greinilegar vinstri áreynslubreytingar
(ST lækkun s 0,5 mm í V4, V, eða V6) voru til staðar
og samfara þeim aukið QRS-útslag (SV^ + RV5 eða V6
5= 35 mm). Skráð var sérstaklega ef QRS-útslag var
óvenju stórt (SV^ + RV, eða V6 45 mm).
Þessara ofangreindu upplýsinga var leitað með það
Fig. 1. Number ofpatients
witli arterial hypertension
admitted to tlie medical
department of Landspital-
inn Reykjavík (the Univer-
sity Hospital).
skilgreiningu notuðu Þorkell og Lennart Hanson
síðar en það sem gefur íslenska efniviðnum
sérstöðu er að sami augnlæknirinn, Kristján
Sveinsson, hafði skoðað nær alla sjúklingana
og þar með afmarkað efnivið rannsóknarinnar á
óvenjulega samkvæman hátt. Hann á því stóran
þátt i hve hér er um merka rannsókn að ræða.
Eins og segir í titli greinarinnar náði rann-
sóknin til 117 sjúklinga sem lögðust inn á
lyflækningadeild Landspítalans á árabilinu
1957-1971. Tuttugu sjúklinganna höfðu IV.
stigs augnbotnabreytingar og 97 höfðu III.
stigs breytingar. Hlutfall háþrýstingssjúklinga
sem uppfylltu skilmerki svæsins háþrýstings
fór lækkandi á rannsóknartímanum, var 15,3%
tímabilið 1957-1961,14,9% næstu fimm árin,
en 8,9% árin 1967-1971. Höfundar færa sann-
færandi rök fyrir því að hér sé um raunlækkun
að ræða í nýgengi, en ekki skekkta mynd af við-
fangsefninu. Hugsanlegar skýringar? „Líklegast
er að hin síðari ár komist færri háþrýstingssjúkl-
ingar á svæsna stigið en áður. Ástæður fyrir því
gætu m.a. verið að til hafi komið betri greining
og virkari meðferð gegn nýrnasjúkdómum en
áður þekktist, t.d. með bættri rannsóknar-
tækni og nýjum sýklalyfjum. Einnig er líklegt að
vaxandi áhugi og virkari meðferð og eftirlit með
vægari stigum háþrýstings valdi hér nokkru um
enda þótt slíkt verði ekki fullyrt með vissu“ (1).
Þegar afdrif sjúklinganna voru könnuð kom
í Ijós að algengustu dánarorsakirnar voru heila-
áfall (26,6%), hjartaáfall (22,8%) og nýrnabilun
(22,8%). Vandaður útreikningur á lífslengdar-
kúrfum sýndi ótvírætt að á íslandi sem annars
staðar er svæsinn háþrýstingur alvarlegur
sjúkdómur. Þessir útreikningar voru takmarkaðir
við þá sem voru 65 ára eða yngri. í Ijós kom að
50% karlmanna og 40% kvenna höfðu látist
fimm árum eftir greiningu. Skert nýrnastarfsemi
(hækkað blóðurea) og hjartaritsmerki um
þykknaðan vinstri slegil boðuðu skertar lífshorf-
ur (um 60% látnir fimm árum eftir greiningu). I
samanburði við rannsóknir sem gerðar höfðu
verið áður en virk meðferð gegn svæsnum há-
þrýstingi var tiltæk voru þessar lífslengdarkúrfur
samt ótvíræður vitnisburður um miklar framfarir
í meðferð. I rannsókn Keith o.fl. á ómeð-
höndluðum háþrýstingi sem birt var 1937 kom
í Ijós að 1 % sjúklinga með IV. stigs augnbotna-
breytingar lifðu í fimm ár og 20% af sjúklingum
með III. stigs breytingar. Þótt enn hafi dregið úr
nýgengi svæsins háþrýstings er sjúkdómurinn
ekki horfinn og þar sem afdrif eru háð meðferð
er viðfangsefnið stöðug og mikilvæg ögrun fyrir
læknastéttina. Nýjasta grein sem undirritaður
hefur lesið um efnið birtist í Circulation 12.
október sl. og fjallaði um stjórnun á blóðflæði í
heila sjúklinga með svæsinn háþrýsting (4). Og
enn voru III. eða IV. gráðu háþrýstingsbreytingar
í augnbotnum lagðar til grundvallar greining-
unni. Ýmislegt bendir til að háþrýstingsmeðferð
á fyrri og vægari stigum eigi verulegan þátt i því
að þetta lífshættulega vandamál er á undan-
haldi eins og Þorkell og Snorri bentu á fyrir
30 árum og hefur haldiö áfram. Saga svæsins
háþrýstings er því einn af köflunum í sigursögu
læknavísinda á okkar tímum, þótt enn sé gríðar-
legt starf óunnið bæði í greiningu en þó einkum
meðferð háþrýstings almennt (5).
Enn eitt veganesti tel ég að lokum að sækja
megi til þessarar þrítugu rannsóknar sem hér er
rifjuð upp. Greinin undirstrikar hversu vísinda-
legir möguleikar magnast ef sjúkdómsgreining-
ar byggjast á samræmdum og samkvæmum
skilgreiningum. Eftir sameiningu sjúkrahúsa í
stórar einingar sem á mörgum sviðum sinna
nánast öllum sjúklingum landsins er Ijóst að
samræmd skráning gefur gríðarleg rannsókn-
artækifæri sem standa þó og falla með gæðum
gagnanna, samræmingu og samkvæmni.
Heimildir
1. Guðbrandsson Þ, Snorrason SP. Svæsinn háþrýst-
ingur (III og IV stig). Rannsókn á sjúkdómsfari og
afdrifum 117 sjúklinga á lyflækningadeild Landspít-
alans 1957-1971. Læknablaðið 1974; 60:181-96.
2. Gudbrandsson T, Snorrason SP. Severe arterial
hypertension (grade III and IV). A clinical study on
117 hypertensive patients admitted to the Depart-
ment of Medicine, Landspítalinn, Reykjavík, 1957-
1971. Acta Med Scand Suppl 1976; 602:114-9.
3. Guðbrandsson T. Malignant hypertension. A clin-
ical follow-up study with special reference to renal
and cardiovascular function and immunogenetic
factors. Acta Med Scand Suppl 650. Gautaborg
1981 (doktorsritgerð).
4. Immink, RV, Van den Borne BHJ, Van Vontfranz
GA et al. Impaired cerebral autoregulation in
patients with malignant hypertension. Circulation
2004; 110:2241-5.
5. Sigurðsson EL, Jensdóttir JH, Þorgeirsson G. Lyfja-
meðferð háþrýstings í heilsugæslu. Erindi á heim-
ilislæknaþingi á Akureyri 29.-30. október 2004.
Heimilislæknaþingið 2004, dagskrá og útdrættir
2004; 35.
58 Læknablaðið 2005/91