Læknablaðið - 15.11.2005, Blaðsíða 21

FRÆÐIGREINAR / SÁLFÉLAGSLEGT VINNUUMHVERFI
Alsjáandi auga tækninnar og líðan kvenna
og karla í íslenskum fyrirtækjum
Guðbjörg Linda
Rafnsdóttir1,2
FÉLAGSFRÆÐINGUR
Kristinn
Tómasson'
GEÐ- OG EMBÆTTISLÆKNIR
Margrét Lilja
Guðmundsdóttir'
FÉLAGSFRÆÐINGUR
'Vinnueftirlitið, rannsókna-
og heilbrigðisdeild,
2félagsvísindadeild Háskóla
íslands.
Fyrirspurnir og bréfaskipti:
Guðbjörg Linda Rafnsdóttir,
rannsókna- og heilbrigðisdeild
Vinnueftirlitsins, Bíldshöfða
16,110 Reykjavík. Sími 550
4600
linda@ver.is
Lykilorð: rafrœnt eftirlit, kyn-
ferði, sálfélagslegt vinnuum-
hverfi, áhœttuþœttir, líðan.
Ágrip
Þróun á sviði upplýsingatækni hefur haft í för með
sér að vaxandi hópur starfsmanna vinnur undir
rafrænni vöktun. Með því er átt við reglulega söfn-
un, geymslu, greiningu og birtingu upplýsinga um
frammistöðu starfsmanna í vinnu með þar til gerð-
um tölvuforritum. Markmið rafrænnar vöktunar
með vinnu starfsmanna er oftast aukin framleiðni
og bætt þjónusta.
Tilgangur rannsóknarinnar er að skoða tengsl á
milli rafrænnar vöktunar og líðanar starfsmanna.
Efniviður og aðferðir: Spurningalisti var lagður
fyrir 1369 starfsmenn í sex völdum þjónustufyrir-
tækjum þar sem rafræn vöktun er umtalsverð, á
tímabilinu febrúar til apríl 2003. Listinn byggði að
mestu á Norræna spurningalistanum um sálfélags-
lega þætti í vinnunni. Líkindahlutfall var reiknað
(odds ratio, OR), og miðað var við 95% vikmörk
(95% CI). Samspil einkenna, kyns og aldurs var
metið með lógistískri aðhvarfsgreiningu (logistical
regression).
Niðurstöður: Svarhlutfallið var um 72%, hlutfall
kynja svipað. Um 29% starfsmanna vinnur undir
rafrænu eftirliti, álíka margar konur og karlar,
36% veit ekki hvort svo sé. Meirihlutinn segir
rafræna upplýsingasöfnun á vinnustöðum valda
óþægindum. Þeir sem vinna undir rafrænni vöktun
höfðu marktækt oftar fundið fyrir vinnutengdri
streitu nýlega, verið óvenju andstuttir og átt við
svefnörðugleika að etja. Þeir voru jafnframt lík-
legri en aðrir starfsmenn til að vera fjórum sinnum
eða oftar fjarverandi frá vinnu vegna eigin veik-
inda.
Alyktun: Hröð þróun upplýsingatækni sem gerir
stjórnendum kleift að skrá, vista og samkeyra
upplýsingar um hegðun og vinnuframlag einstakra
starfsmanna, þýðir að mikilvægt er að fylgjast
grannt með líðan þeirra sem vinna undir rafrænni
vöktun.
Inngangur
Mikil aukning á notkun rafræns frammistöðueftir-
lits eða EPM (electronic preformance monitoring)
hefur átt sér stað á undanförnum árum, samfara
framförum í gerð hugbúnaðarkerfa á þessu sviði.
Með EPM eftirlitskerfi, sem ýmist er kallað raf-
rænt eftirlit eða rafræn vöktun hér á landi, er átt við
reglulega söfnun, geymslu, greiningu og birtingu
ENGLISH SUMMARY
Rafnsdóttir GL, Tómasson K, Guðmundsdóttir ML
The eye of technology and the well being of
women and men in lcelandic work places
Læknablaðið 2005; 91: 821-7
Introduction: The study assessed the association
between working under surveillance and electronic
performance monitoring and the well-being among
women and men in six lcelandic workplaces.
Methods: In the time period from February to April
2003, a questionnaire based on the General Nordic
Questionnaire for Psychological and Social Factors
at Work was delivered to 1369 employees in six
companies where different methods of electronic
performance monitoring (EPM) are used. The data was
analyzed using odds ratio and logistical regression.
Results: The response rate was 72%, with close
to equal participation of men and women. The
employees who were working under EPM were more
likely to have poor psychosocial work-environment,
to have experienced significant stress recently, to be
mentally exhausted at the end of the workday, to have
significant sleep difficulties and to be dissatisfied in
their job.
Conclusion: The development of the information and
communication technology that allows employers and
managers to monitor and collect different electronic
data about the work process and productivity of
the workers makes it important to follow the health
condition of those who work under electronic
performance monitoring.
Keywords: electronic performance monitoring, gender,
psychosocial work environment, well-being.
Correspondence: Guðbjörg Linda Rafnsdóttir: linda@ver.is
upplýsinga um frammistöðu starfsmanna í vinnu
með þar til gerðum tölvuforritum (1, 2). í kring-
um 1987 unnu um sex milljónir Banaríkjamanna
undir EPM eftirliti og örfáuni árum síðar var sú
tala komin upp í 26 milljónir (1). Síðan þá hefur ör
þróun átt sér stað við gerð tölvuforrita sem gerir
slíkt eftirlit kleift. í Bandaríkjunum hafa það aðal-
lega verið skrifstofustarfsmenn í fyrirtækjum sem
sinna fjármálaþjónustu, tryggingum, símasam-
skiptum og opinberir starfsmenn sem vinna undir
eftirliti af þessu tagi.
Hér á landi vinna um 18% starfsmanna undir
rafrænu eftirliti af þessum toga samkvæmt rann-
Læknablaðið 2005/91 821