Læknablaðið - 15.11.2005, Blaðsíða 39

FRÆÐIGREINAR / TVÍSTÆÐA LITNINGS
Table 1. Genotypes of the patient and his mother and father, detected by 9 microsatellite markers from chromosome llp. Names of alleles correspond to the size of the PCR products in nt. Six of the microsatellites give conclusive results on lack of maternal genetic material while three (D11S1363, D11S922 and D11S928) are nonconclusive due to same allele size in mother, father and patient.
Marker Chromosome location Physical distance in bp Genotype of mother Genotype of father Genotype of patient
DHS1363 llpl5.5 130.376-130.623 248/250 248/248 248
D11S922 llpl5.5 1.567.516-1.567.611 118/124 124/124 124
D11S1318 llpl5.5 2.286.510-2.286.632 139/139 135/139 135
D11S988 11 4.498.888-4.499.007 122/128 134/134 134
D11S1338 llpl5.5 5.947.013-5.947.269 263/265 257/263 257
D11S1331 Ilpl5.4-llpl5.1 7.251.049-7.251.247 197/201 193/195 195
D11S902 Ilpl5-pl3 17.527.660-17.527.806 155/155 149/155 149
D11S928 llplö.l 20.196.169-20.196.449 275/279 277/279 279
D11S907 llpl3 34.706.675-34.706.845 169/171 167/169 167
hún til kynna að sjúklingur væri ekki með móð-
urarfgerð á litningasvæði Ilpl3-llpl5.5 (mynd
2 og tafla I). Niðurstöðurnar samrýmast því að
um tvístæðu litnings nr. 11 frá föður sé að ræða.
Niðurstöður erfðamarkagreiningar á nokkrum
öðrum litningum (litningar nr. 2, 5, 6, 9, 12 og 13)
sýndu að um eðlilegar erfðir var að ræða og greind-
ist sjúklingur með bæði móður- og föðurlitninga í
þessum litningapörum.
Umræða
Greining á Beckwith-Wiedemann heilkenni getur
verið erfið þar sem einkenni eru breytileg og grein-
ingarrannsóknir eru ekki einfaldar. Flest tilfellin
eru stakstæð, eða um 80%, þannig að ekki er um
fjölskyldusögu að ræða. Lágt nýgengi heilkennis-
ins gerir það enn fremur að verkum að fáir læknar
hafa reynslu af klínískri greiningu. Nauðsynlegt er
því að vera vel á verði þegar vart verður framan-
talinna einkenna hjá nýfæddu barni.
Erfðaefnisbreytingar sem tengjast Beckwith-
Wiedemann heilkenni eru margvíslegar og ekki
að fullu þekktar. Þær einkennast af stökkbreyting-
um eða breyttri tjáningu á nokkrum nátengdum
genum (H19, IGF2, KCNQl/LITl og CDKNIC)
sem staðstett eru á litningasvæðinu llpl5.5 og
taka þátt í stjórnun á vexti og frumufjölgun.
Meðal stakstæðra tilfella kemur tvístæða litn-
inga frá sama foreldri fyrir í um 15-20% tilvika,
stökkbreytingar í CDKNlC-geni (einnig nefnt
KIP2/p57) í 5% tilfella, og litningabreytingar (tvö-
földun, þreföldun, yfirfærsla) í um 2% tilfella (3-
6). Allt að 60% stakstæðra tilfella stafa hins vegar
af breyttri tjáningu gena (H19, IGF2, KCNQl,
LITl og CDKNIC) (7-9). Breytt tjáning er til
komin vegna frávika sem tengjast erfðagreypingu
(genomic imprinting). Erfðagreyping felst í því
að ákveðin gen eða genasamstæður á vissum litn-
ingum eru „merkt“ (imprinted) þannig að tjáning
þeirra fer eftir foreldrauppruna viðkomandi litn-
inga. Erfðagreypt gen sem hafa verið bendluð við
Beckwith-Wiedemann heilkennið eru meðal ann-
ars IGF2 og KCNQl/LITl sem tjáð eru eingöngu
af föðurlitningi og H19 og CDKNIC sem tjáð
eru af móðurlitningi (7-9), öll staðsett á litninga-
svæðinu 1 lp 15.5. Truflun á eðlilegri tjáningu getur
leitt til þess að vaxtargen verði ofvirk og að gen
sem koma í veg fyrir æxlisvöxt (vaxtarbæligen)
verði óvirk.
í ættlægu Beckwith-Wiedemann heilkenni bera
hins vegar um það bil 40% einstaklinganna stökk-
breytingu í CDKNlC-vaxtarbæligeni (10).
I okkar tilfelli greindist sjúklingur með tvo föð-
urlitninga nr. 11 en engan litning nr. 11 frá móður
(paternal uniparental disomy). Þetta kom í ljós við
erfðamarkarannsókn sem sýndi að erfðamörk frá
móður vantaði á litninga nr. 11 sem þá voru báðir
að uppruna frá föður. Litningarannsókn sýndi
hins vegar eðlilega litningabyggingu. Þegar þessi
niðurstaða lá fyrir var ekki talin þörf á sérstakri
stökkbreytingaleit.
Æxlisvöxtur af fósturvefsuppruna er al-
mennt algengari í einstaklingum með Beckwith-
Wiedemann heilkenni, einkum í nýrum (Wilms
æxli), nýrnahettum (neuroblastoma), lifur (hep-
atoblastoma) og vöðvum (rhabdomyosarcoma),
eða 1:10-1:20 samanborið við 1:8.000-1:10.000 í
almennu þýði og er oftast um illkynja æxli að ræða
(11). Mest er hættan á fyrstu árum ævinnar (12).
Mikilvægt er að greina æxlisvöxt sem fyrst hjá
börnum með Beckwith-Wiedemann heilkenni. Þar
sem um mjög hraðan æxlisvöxt getur verið að ræða
er mælt með ómskoðun af kviðarholi á þriggja
mánaða fresti frá fæðingu til átta ára aldurs til að
leita að æxlismyndun, sérstaklega í nýrum og lifur,
og einnig mælingum á alfafósturprótíni í sermi til
fjögurra ára aldurs, en á þann hátt er mögulegt að
uppgötva lifraræxli á frumstigi (11).
Læknablaðið 2005/91 839