Læknablaðið - 15.11.2005, Blaðsíða 70

UMRÆÐA & FRÉTTIR / ÖKUHÆFNI SJÚKLINGA
Ökuhæfni sjúklinga
Hjalti Már
Björnsson
- —- Ld

• *
lw
Kristín
Sigurðardóttir
Hjalti er læknir á þriöja
ári í sérnámi í almennum
lyflækningum.
Kristín er slysa- og
bráöalæknir.
Ungur maður missir meðvitund og er fluttur á
sjúkrahús. Fram kemur að yfirlið hafa verið endur-
tekin undanfarnar vikur. Ekki finnst fullnægjandi
skýring á yfirliðunum og er hann útskrifaður
heim, en fyrirhugaðar frekari rannsóknir og eftir-
lit. Útskýrt er fyrir honum að hann sé óökuhæfur
vegna hættu á endurteknum yfirliðum. Nokkruni
vikum síðar er komið með hann á bráðamóttöku
með alvarlega áverka eftir að hafa misst meðvit-
und undir stýri og valdið árekstri. í viðtali við lækni
í endurkomu eftir slysið er ítrekað að viðkomandi
sé ekki ökuhæfur, en hann mótmælir því og bendir
á að hann hafi undir höndum gilt ökuskírteini.
í 44. gr umferðarlaga er tilgreint að enginn
megi stjórna eða reyna að stjórna ökutæki ef hann
vegna veikinda, hrörnunar, ofreynslu, svefnleysis,
neyslu áfengis eða annarra örvandi eða deyfandi
efna eða annarra orsaka er þannig á sig kominn að
hann er ekki fær um að stjórna ökutækinu örugg-
lega. I þessum tilvikum segir læknir fólki að það sé
ekki hæft til aksturs, en greinarhöfundar hafa því
miður séð þess þó nokkur dæmi að einstaklingar
haldi áfram akstri án þess að vera í ástandi til þess.
Ofangreint dæmi er byggt á raunverulegum at-
burðum og því miður eru til margar hliðstæðar og
jafnvel verri sjúkrasögur.
Erlendar rannsóknir hafa bent til þess að þeir
sjúkdómar sem líklegastir eru til þess að valda auk-
inni hættu á slysum eru heilabilun og kæfisvefn, ef
frá er talin misnotkun áfengis og lyfja (1).
Til að reyna að fá einhverjar upplýsingar um
umfang þessa vandamáls var lagður spurningalisti
um síðustu áramót fyrir nokkra hópa af læknunr
Landspítala. Valdir voru læknar deilda sem eru
líklegastir til að sinna þeim sem verða óökuhæfir
af völdum sjúkdóma eða annarlegs ástands, það er
slysa- og bráðadeild, taugalækningadeild, hjarta-
lækningadeild og öldrunardeild.
Alls var spurningalistinn lagður fyrir 42 lækna
og reyndust 27, eða 64% þeirra, hafa orðið varir
við að sjúklingar hafi haldið áfram akstri gegn ráð-
leggingum læknis. í 52 tilvikum vissu læknarnir til
þess að sjúklingur hefði á síðasta ári valdið skaða
eftir að hafa ekið bíl án þess að vera líkamlega
hæfur til þess. Algengast var að einstaklingar með
flogaveiki og heilabilun höfðu ekki hlýtt fyrir-
mælum læknis um að hætta akstri, en meðal ann-
arra þátta sem nefndir voru var misnotkun lyfja
og áfengis, óskýrð yfirlið, sykursýki, kæfisvefn og
sjónskerðing.
Könnun okkar er ekki vísindarannsókn á um-
fangi vandans hér á landi, en staðfestir að mati
okkar að hér sé um raunverulegt vandamál að
ræða í íslensku samfélagi. Ohæfir ökumenn eru í
umferðinni og skapa sjálfum sér og öðrum vegfar-
endum raunverulega hættu.
Með setningu umferðarlaga nr. 50/1987 var
gerð sú breyting að eftir að ökumenn hafa haft
tímabundin ökuréttindi í tvö ár án vandræða geta
þeir fengið fullnaðarökuréttindi sem gilda til 70
ára aldurs. Ljóst er að á því 51 ári sem getur liðið
þar á milli geta einstaklingar orðið óökuhæfir af
ýmsum ástæðum. Er þeim þá skylt að hætta akstri,
en ábyrgðin á því er alfarið lögð á herðar ein-
staklingsins og heldur hann því ökuréttindum þó
heilsan bili. I eldri lögum var gerð krafa um nýtt
læknisvottorð með reglulegu millibili til endurnýj-
unar ökuréttinda.
Samkvæmt 15. grein læknalaga nr 53/1988 ber
lækni að gæta fyllstu þagmælsku gagnvart sjúkling-
um sínum, en undanþága frá því ákvæði er til stað-
ar sé rökstudd ástæða til þess að rjúfa þagmælsku
vegna brýnnar nauðsynjar. Þykir okkur þetta
ákvæði í raun veita lagaheimild fyrir því að læknir
rjúfi trúnað við sjúkling og tilkynni það þegar hann
er vegna sjúkdóms eða annars ástands ekki lengur
ökuhæfur. Venja er að í málum sem varða morð
og ofbeldi gegn börnum gangi tilkynningaskylda
heilbrigðisstarfsfólks út yfir þagnarskyldu. Er það
rökstutt með því að vernda þurfi með öllum ráðum
saklausa borgara sem ekki hafa tök á að verja sig.
í umferðinni gildir á vissan hátt hið sama; vegfar-
endur geta ekki varið sig gagnvart þeirri hættu sem
skapast af óhæfum ökumönnum og því verður að
ábyrgjast öryggi vegfarenda með öðrum leiðum.
I einhverjum nágrannalöndum okkar hefur á
grundvelli hliðstæðra ákvæða í lögum verið komið
á tilkynningaskyldu, þannig að læknum sé skylt að
láta vita af þeim sem ekki eru ökuhæfir. Það hefur
verið talið leiða til þess að sjúklingar leyni ein-
kennum sínurn frekar fyrir læknum og því yfirleitt
talið valda fleiri vandamálum en það leysir (2). Til
þess að sjúklingar leiti til lækna þurfa þeir að geta
treyst því að læknir standi ávallt vörð um hagsmuni
skjólstæðinga sinna. Gefi læknir út úrskurð um að
viðkomandi sé ekki ökuhæfur og tilkynni til lög-
regluyfirvalda er hætt við að sjúklingi finnist læknir
vera að vinna gegn hagsmunum sínum.
Á vegum endurhæfingardeildar Landspítala er
nú framkvæmt staðlað mat á ökuhæfni sjúklinga.
870 Læknablaðid 2005/91