Læknablaðið - 15.11.2005, Blaðsíða 66

UMRÆÐA & FRÉTTIR / BRÉF TIL BLAÐSINS
á heimslista (11). Útkoman er nánast alveg sú
sama og sýnd er í mynd 5 í grein okkar (2) þar sem
meðaltalsaðferðinni er beitt á sama efnivið. Þetta
styður þá skoðun að meðaltalsaðferðin sé nothæf
nálgunarregla. Rétt er að benda á að impact factor
er ekki aðeins reiknaður fyrir lönd og fræðigreinar
heldur einnig fyrir vísindatímarit og miðast þá við
það hve oft er vitnað í greinar sem birtast í þeim
(12-14). Meðallalsaðferðin er þar meginregla og
er hún meðal annars notuð í Journal Citation
Reports (14) sem gefur reglulega út impact factor
fyrir tímarit og er hann mikið notaður af vísinda-
mönnum til að velja tímarit til útgáfu verka sinna.
Flest tímarit birta impact factor á heimasíðu sinni
og mörg nota hann til að fylgjast með framgangi
tímaritsins (8,12, 13,15) og til að marka ritstjórn-
arstefnu. Sama gagnrýni hefur komið fram á notk-
un impact factor tímarita eins og við notkun hans
við mat á vísindaframlagi landa, stofnana og fræði-
greina. Nýlega hefur birtst mjög áhugaverð grein
sem notar aðra aðferð við að meta vísindaframlag
(16). Þrátt fyrir galla á impact factor er hætt við
að við sitjum uppi með hann enn um sinn af hag-
kvæmnisástæðum en mikilvægt er að gera sér grein
fyrir takmörkunum hans.
Forysta í veröldinni?
Lokakafli í grein Matthíasar ber ofannefndan titil
og þar segir eftirfarandi: „Síðustu ár liafa verið að
birtast greinar um frammistöðu þjóða í birtingu vís-
indagreina. Þannig fjallar ein slík grein um klíníska
lœknisfrœði eingöngu og slagkraft (impact factor)
þeirra (7) og má reikna greinafjölda á íbúa. Önnur
fjallar um birtingu vísindagreina samanborið við
efnahagslega stöðu þjóðanna (8). Báðar nefna
greinarnar þœr 30 þjóðir sem mest framleiða af
vísindagreinum. ísland er ekki nefnt þar á nafn en
fjögur stœrstu Norðurlöndin..."
Heimild 7 í grein Matthíasar tilgreinir 30 þjóðir
sem mest framleiða af vísindagreinum og ísland er
að sjálfsögðu ekki á þeim lista vegna fólksfæðar.
Þegar ísland er sett á kortið í þessum samanburði
miðað við fólksfjölda þá kemur það út í fjórða sæti
og er það sýnt í mynd 2 og þar kemur ennfremur
fram að ekkert land hefur sýnt jafnhraðan vöxt.
Mynd 2 byggir á gögnum sem ná aðeins fram að
1998 en vitað er að ísland hefur bætt stöðu sína
verulega eftir það. Heimild 7 í grein Matthíasar
sýnir einnig impact factor í töflu II fyrir 30 þjóðir
og þar kemur Sviss í efsta sæti með impact factor 6
og ísland er ekki á listanum. Það er ekki að sjá að
það trufli Matthías að nota impact factor þegar það
þjónar hans tilgangi. Það er aftur á móti auðvelt að
koma Islandi í röðina á töflu II. í grein okkar í
Læknablaðinu (2) gerðum við nákvæmlega sömu
866 Læknabladið 2005/91
Mynd 1. Efstu fjögur sœti Svar: Matthías heldur hér áfram að rugla saman
á heimslista yfir hlutfalls- tilvitnanafjölda í greinar og tilvitnanafjölda í ein-
lega tilvitnanatíðni 1994- staka höfunda sem hvergi kemur við sögu í saman-
1997. burði milli þjóða.
Meðaltal
Matthías gerir mikið mál úr notkun meðaltala við
samanburð milli þjóða á „impact factor" sem er
mælikvarði á það hve oft er vitnað í fræðigreinar.
Upplýst var í grein okkar að dreifing tilvitnana
í íslenskar fræðigreinar væri ójöfn og voru þær
upplýsingar fengnar með handvirkri talningu.
Dreifingin á tilvitnanafjölda er hins vegar ekki
þekkt í erlenda efniviðnum í þeim gögnum sem
aðgengileg eru á íslandi og handvirk talning
er ekki gerleg þar sem fjöldi greina getur skipt
milljónum þegar borið er saman við önnur lönd
eða heiminn allan. Alls eru meira en 11 milljón
greinar í ISI gagnagrunninum. Höfundar áttu því
ekki þann valkost að nota tölfræðilegar aðferðir
við þennan samanburð. í svargrein við athuga-
semd Arnar Ólafssonar (3) var því haldið fram að
samanburðurinn væri samt gildur sem nálgunar-
tala þar sem sömu skekkjur í sama mæli væru hjá
öðrum þjóðum (4). Meðaltalsaðferðin er viðtekin
regla í fræðigreinum um þetta efni vegna þess að
dreifing tilvitnanafjölda í greinar er yfirleitt ekki
þekkt (5-9) eða þá að það þarf að kaupa þær upp-
lýsingar dýrum dómum af Institute of Scientific
Information. Þá hefur jafnframt verið beitt svo-
kallaðri RCIO (relative citation impact of a dis-
cipline, hlutfallsleg tilvitnanatíðni) aðferð sem felst
í því að taka heimsmeðaltal tilvitnana fræðigreinar
sem nefnara og deila því uppí landsmeðaltal fræði-
greinar. Hugmyndin er að blanda saman stórum
og smáum þjóðum í nefnara og minnka þannig
áhrif dreifingarskekkju (7, 10, 11). í mynd 1 eru
sýndir RCIO útreikningar fyrir íslenska klíníska
læknisfræði og jarðfræði sem báðar fara á toppinn