Læknablaðið - 15.11.2005, Blaðsíða 30

FRÆÐIGREINAR / SPENNUVISNUN Á ÍSLANDI
Tafla 1. Klínísk einkenni DMl (1).
Líffærakerfi/líffæri meö einkenni Einkenni
Augu • Skýmyndun á augasteini (cataract) • Breytingar á lit sjónhimnu
Innkirtlar • Rýrnun á eistum • Insúlínviðnám • Vanstarfsemi heiladinguls • Ofstarfsemi kalkkirtla
Húð • Ennisskalli • Pilomatricoma/kölkuð útþekjuæxli
Hjarta og asðakerfi • Hjartaleiðnigallar • Míturlokuframfall • Lágþrýstingur
Öndunarfæri • Öndunarerfiöleikar vegna rýrnunar á öndunarvöövum
Meltingarvegur • Kyngingarvandamál • Meltingarvandamál • Lélegar þarmahreyfingar
Taugakerfi • Skerðing á vitsmunum • Vöðvaherpingur, máttleysi, rýrnanir • Heyrnarleysi
Ónæmiskerfi • Minnkað magn mótefna og ýmissa „complement þátta’’ í sermi
sú sjúkdómsgerð DM2 eða PROMM (proxymal
myotonic myopathy). í DM2 verður samsvarandi
fjölgun á endurleknum CCTG fjórnúkleotíðum
(5). I báðum tilvikum leiðir erfðagallinn til fram-
leiðslu á gölluðu RNA sem myndar klumpa inni
í frumukjörnum. Rannsóknir benda meðal ann-
ars til þess að hið gallaða RNA hafi eiturverkun
á vöðvafrumur með því að trufla kjarnastarfsemi
þeirra (6). Er spennuvisnun fyrsti sjúkdómurinn
sem vitað er að komi fram vegna myndunar á
óeðlilegu RNA. Lýst hefur verið spennuvisnunar-
einkennum hjá örfáum einstaklingum sem hvorki
hafa DMl eða DM2 stökkbreytingarnar sem
bendir til þess að fleiri stökkbreytingar geti valdið
einkennum spennuvisnunar (7).
DMl hefur löngum verið skipt í þrjár gerðir
eftir alvarleika sjúkdómseinkenna, það er í væga,
klassíska og meðfædda gerð (1). í vægu gerðinni
eru sjúklingarnir með lítil einkenni sem koma
seint á ævinni. Peir geta haft eingöngu skýmynd-
un á augasteini, sykursýki eða væg einkenni um
vöðvaherping. Hjá þessum einstaklingum greinist
sjúkdómurinn oft í kjölfar greiningar á ættingja
með alvarlegri sjúkdómseinkenni. Sjúklingar með
klassíska spennuvisnun hafa oft áberandi ein-
kenni frá þverrákóttum vöðvum, vöðvarýrnanir og
kraftleysi sem aðallega er er að finna í fjarlægum
útlimavöðvum eða í háls-, andlits- og tyggingar-
vöðvum. í töflu I er að finna yfirlit helstu einkenna
sem fram geta komið hjá sjúklingum með klassísku
gerðina. í meðfæddri spennuvisnun fæðast börnin
með einkenni sjúkdómsins, gjarnan kraftlítil og
með slappa vöðvaspennu. Öndunarbilun dregur
hluta þeirra til dauða, en þau börn sem lifa fá
smám saman aukna hreyfigetu þrátt fyrir fram-
sækin vöðvaeinkenni líkt og í klassísku gerðinni.
Ríflega helmingur þessara barna býr við vitsmuna-
skerðingu (1).
Þessi viðtekna gamla flokkun eftir klínískum
einkennum á sér samsvörun í sameindaerfðafræði
því alvarleiki sjúkdómsmyndarinnar byggir að
nokkru leyti á fjölda endurtekinna CTG þrínúkleó-
tíða í erfðaefninu (8). I heilbrigðum einstaklingum
er eðlilegt að hafa 5-37 þrístæður á litningi 19. Séu
þrínúkleotíðaraðirnar fleiri en 37 en færri en 50
eru viðkomandi einkennalausir, en eiga á hættu að
eignast börn með lengri þrínúkleotíðaraðir vegna
óstöðugleika þeirra. Séu þrínúkleotíðaraðirnar
50 eða fleiri koma sjúkdómseinkenni fram og fer
það að hluta eftir lengd þeirra á hvaða aldri og í
hve ríkum mæli það gerist. Fjöldi endurtekinna þrí-
núkleótíðaraða hefur tilhneigingu til að aukast á
milli kynslóða (2) svo að alvarleiki einkenna eykst
með hverri kynslóð (4, 9, 10). Slíkur erfðamáti er
kallaður væntingarerfðir (anticipation) og sést í
þeim tilvikum þar sem stökkbreyting stafar af aukn-
ingu á endurteknum þrínúkleótíðum. Ævilíkur
sjúklinga eru háðar aldri við byrjun einkenna og
eru talsvert skertar hjá þeim sem hafa meðfætl
þrínúkleótíð en eðlilegar hjá þeim sem hafa lítil
einkenni (11). í DM2 er klínísk sjúkdómsmynd
örlítið frábrugðin þeirri, sem fram kemur í DMl
með vægari einkennum. Vöðvaherpingur er lítill
eða jafnvel enginn og vöðvavisnunin sjálf í nærlæg-
um (proximal) fremur en fjarlægum vöðvum (12).
Fjórnúkleótíðafjölgunin á litningi 3 er oft mun
meiri en þrínúkleotíðafjölgunin í DMl, þrátt fyrir
vægari sjúkdómseinkenni (5). Vitsmunaskerðing
fylgir ekki þessum sjúkdómi og ekki er til meðfætt
form af honum en sjúkdómseinkenni beggja gerða
eru nægjanlega lík til þess að erfitt getur verið að
greina á milli þeirra án DNA rannsóknar (13-16).
Algengi DM á Islandi var rannsakað á árinu
2004 og var verkefnið að hluta þriðja árs lækna-
nemaverkefni við Háskóla Islands en heildar-
markmið rannsóknarinnar var að skoða faralds- og
erfðafræði DM. Fyrstu niðurstöðum þeirrar rann-
sóknar er lýst í þessari grein.
Aðferðir
Rannsóknin byggir að hluta á eldri upplýsingum
sem tveir rannsakenda (JEGB, GJ) söfnuðu um
DM-fjölskyldur á íslandi fyrir 1990. Ferðaðist
annar þeirra meðal annars um landið allt til
þess að skoða sjúklinga sem búsettir voru utan
Reykjavíkur. Klínískar upplýsingar og ættar-
tré sem rakin höfðu verið í fyrri rannsókn voru
nýtt. Að fengnum leyfum frá Vísindasiðanefnd
HTR og Persónuvernd var gerð leit í tölvukerf-
j
830 Læknablaðið 2005/91