Læknablaðið - 15.10.2009, Blaðsíða 9

RITSTJÓRNARGREINAR
Enn um hlutverk Læknablaðsins
Jóhannes
Björnsson
johbj@landspitali. is
Jóhannes Björnsson,
meinafræöingur á Landspítala
og ritstjóri og ábyrgðarmaður
Læknablaðsins.
Defining the lcelandic
Medical Journal
Jóhannes is Professor and
Chairman, Department
of Pathology, Landspítali
University Hospital,
and Editor-in-Chief of The
lcelandic Medical Journal.
Löng hefð er fyrir því að íslenzkir læknar
birti niðurstöður vísindarannsókna sinna í
Læknablaðinu, reyndar aftur til ársins 1915. Það
einkennir þó þessar birtingar, að niðurstöðurnar
höfðu oft birzt í erlendum tímaritum áður og
birting í Læknablaðinu var ætluð til þess að
kynna íslenzkum kollegum niðurstöðuna sérlega.
Við þessi vinnubrögð er ekkert að athuga. I
fyrsta lagi er öldungis ljóst, að til lítils er að
stunda rannsóknavinnu ef vísindasamfélagið
í sem stærstum skilningi þess orðs nýtur ekki
niðurstöðunnar. I öðru lagi er tvíbirting greina
fyllilega heimil undir tilteknum kringumstæðum,
sem tilgreindar eru í leiðbeiningum alþjóðasam-
taka ritstjóra læknarita (http://www.icmje.org).
Á þetta sérstaklega við þegar lesendahópar
ritanna eru ólíkir og þá fyrst og fremst ef um er að
ræða birtingu á tveimur óskyldum tungumálum.
Undantekningar eru til frá því sem áður greinir
um fyrstu birtingar íslenzkra greina í erlendum
tímaritum og í Læknablaðinu frá 20. öldinni
leynast nokkrar vísindagreinar, sem náðu seint
eða ekki til alþjóðasamfélagsins og hefðu þó átt
að gera það.
Ritstjómir Læknablaðsins hafa lengi áttað sig
á mikilvægi þess að vísindahluti Læknablaðsins
nái til alþjóðasamfélagsins. Reyndar má spyrja
þeirrar spurningar, hvort máli skipti hvar
vísindaniðurstöður birtist, hin svokallaða hnatt-/
alþjóðavæðing hafi brotið niður múra milli þjóða.
Það hefur hins vegar verið sannfæring ritstjórna
Læknablaðsins og vafalaust meirihluta íslenzkra
lækna að alþjóðasamfélaginu væri ljóst að um
væri að ræða vísindavinnu íslenzkra lækna og
að sú vinna hefði verið unnin á íslandi. Það er
reyndar hluti af sjálfsímynd okkar og viðhaldi
hennar, að okkur sjálfum og alþjóðasamfélaginu
sé ljóst að íslendingar hafi unnið þessa vinnu og
það á íslandi.
í þessu hefti Læknablaðsins rekja Tómas
Guðbjartsson og Engilbert Sigurðsson, báðir virkir
rannsakendur og reyndar báðir ritstjórnarmenn
í Læknablaðinu, þróun birtinga vísindagreina
í Læknablaðinu undanfarin ár.1 Þeir benda á,
að fjöldi birtra vísindagreina hefur haldizt því
sem næst óbreyttur síðastliðin fimm ár. Til þess
liggja ýmsar ástæður, líklega ein sú helzta að
fjöldi þeirra greina, sem hafnað er, hefur aukizt
undanfarin ár, fyrst og fremst eftir að Læknablaðið
fékkst skráð í Medline-gagnagrunninn fyrri
hluta árs 2005. Þetta höfnunarhlutfall, sem er um
það bil 15% innsendra greina, verður beinlínis
rakið til skerptra vinnureglna, sem við tókumst
á hendur að virða. Þótt ekki liggi fyrir tölur um
höfnunarhlutfall fyrri ára er óhætt að fullyrða að
það hefur verið sýnu lægra.
Önnur afleiðing breyttra vinnubragða er að
greinar geta nú oft orðið lengur en áður í vinnslu
hjá ritstjórn. Erfitt getur reynzt að finna ritrýna
í fámennum sérgreinum og þarf oft að leita
endurtekið til sömu aðila, sem skiljanlega verða
mishrifnir enda ritrýni oftast tímafrekt starf,
stundum vanþakklátt og bein umbun engin í
þessari jarðvist. Læknablaðið sendi ritrýnum þó
þakklætisvott árið 2008. Ástæða er til þess að vara
greinahöfunda við að tafir geta stundum orðið á
ritrýni og biðja þá velvirðingar þegar tilefni er til.
Læknablaðið er í senn vísinda- og félagsrit.
Þessi samsetning, eða tvískipting, er fremur
sjaldgæf, á sér helzt hliðstæður á Norðurlöndum.
Erfitt getur reynzt að samræma afstöðu eða
sjónarmið beggja þáttanna, það er að halda
uppi viðunandi vísindahluta og sinna jafnframt
félagslegum þörfum eigenda, í okkar tilviki
íslenzkra lækna. Síðustu ritstjórnum hefur tekizt
að "alþjóðavæða" vísindahlutann með skráningu
í erlenda gagnagrunna. Þessir áfangar eru allir
endurkræfir, það er Læknablaðið mun falla út
úr þessum grunnum takist ekki að viðhalda
skriði. Læknablöð frændþjóðanna í austri hafa
til dæmis orðið fyrir hvorutveggja, ýmist ekki
komizt í gagnagrunna eða fallið út úr þeim. Það
er meginverkefni íslenzkra lækna, og ritstjóma
Læknablaðsins í umboði þeirra, að viðhalda og
auka veg Læknablaðsins að þessu leyti.
1. Guðbjartsson T, Sigurðsson E. Hverjir skrifa í Læknablaðið? -
Yfirlit yfir fræðigreinar síðustu fimm ára. Læknablaðið 2009;
95: 683-6.
LÆKNAblaðið 2009/95 645