Læknablaðið - 15.10.2009, Blaðsíða 39

FRÆÐIGREINAR
YFIRLITSGREIN
(Gy). Ýmsar nýjungar í geislameðferð, svo sem
fleiri en ein meðferð á dag (hyperfractionation)
virðast hafa bætt lífslíkur sjúklinga lítillega en
slíkum meðferðum er þó óvíða beitt þar sem
bráðar aukaverkanir eru meiri og þær krefjast
gjarnan sértæks búnaðar og fleira starfsfólks.
Geislameðferð eftir skurðaðgerð á hálsi í N+
tilfellum dregur úr líkum á staðbundinni
endurkomu meinsins og bætir lifun.36
Meðferð á langt gengnum krabbameinum án mein-
varpa:
Ef mein eru staðbundin en þó langt gengin er
yfirleitt þörf á geislameðferð ásamt krabba-
meinslyfjameðferð. Rannsóknir hafa sýnt að
samhliða meðferð með geislum og krabba-
meinslyfjum (geislalyfjameðferð, concurrent
chemoradiation therapy) er líklegri til árangurs
en geislameðferð ein sér eða lyfjameðferð
gefin fyrir eða eftir geislameðferð (sequential
therapy).37 Horfur sjúklinga sem gengist hafa
undir geislameðferð hafa batnað á síðustu
áratugum og vera má að skýringin sé aukin
notkun samhliða lyfjameðferðar. Ávinningurinn
af samhliða geislalyfjameðferð er um 8% betri
fimm ára lifun umfram það sem áunnið er
með geislameðferð einni saman.37 Samhliða
meðferð virðist þó ekki draga mikið úr hættunni
á fjarmeinvörpum og slík meðferð hefur í för
með sér umtalsvert alvarlegri aukaverkanir en
geislameðferð ein sér. Ef ekki er talið að sjúklingur
þoli hefðbundna geislalyfjameðferð má annað-
hvort nota geislameðferð eða geislameðferð ásamt
cetuximab sem er mótefni gegn vaxtarviðtökum
á yfirborði æxlisfrumnanna (epidermal growth
factor). Sé cetuximab bætt við geislameðferð má
bæta árangur meðferðarinnar án þess að auka
fylgikvillana svo marktækt sé.38 Þrátt fyrir að
geislalyfjameðferð með cetuximab lofi góðu er
cisplatín enn kjörlyf ásamt geislameðferð í þeim
sjúklingum er þola slíka meðferð. En meðferðin
er flestum sjúklingum afar strembin, jafnvel
þeim sem annars eru við góða heilsu. Ef æxli er
skurðtækt virðist samhliða geislalyfjameðferð
eftir skurðaðgerð (adjuvant meðferð) gagnast
í völdum tilfellum og dregur slík meðferð úr
líkum á endurkomu sjúkdómsins og bætir
hugsanlega lífslíkur.39 Ávinningurinn af slíkri
eftirmeðferð virðist þó fyrst og fremst bundinn
við þá sjúklinga sem reynast hafa jákvæðar
skurðbrúnir að aðgerð lokinni eða eitlameinvörp
sem ná út fyrir eitilinn sjálfan og inn í aðlæga vefi.40
Barkaskurður (tracheotomy) til að tryggja loftveg
og öndun ásamt magaraufun (gastrostomy) til að
viðhalda næringarástandi sjúklingsins getur verið
nauðsynleg á meðan meðferð stendur þar sem
Barkakýli
-Svæði ofan raddbanda
—Fölsku raddböndin
—Könnubrjósk
—Barkalok
—Speldisslímhúðarfellingar
-Raddbandasvæði
-Svæði neðan raddbanda
Munnkok
-Tungurót (aftari 1
-Mjúki gómur
-Hálskirtlar
-Afturveggur munn
Barkakýliskok
Vélinda
Mynd 5. Skipting höfuð- og hálssvæðis með tilliti til stigunar
Munnhol er skilgreint frá vörum tilfremri slímhúðarfellingar hálskirtils sem og að mótum
mjúka og harða góms og inniheldur einnig fremri 2/3 hluta tungu. Frekari undirstaðir
(subsites) innan munnhots hafa síðan sérstaka nátgun hvað meðferð varðar (tunga, munnbotn,
harði gómur, kinnslímhúð, varir, aftanjaxls príhyrningur (retromolar trigone) og tanngarðar
(alveolar ridges). Munnkok inniheldur mjúka góminn, aftari 1/3 tungu, hálskirtil og afturvegg
munnkoksins. Það nær niður að mótum barkaloks (epiglottis) og tungubotns. Barkakýliskok er
skilgreint frá mótum barkaloks og tungubotns (vallecula) niður að neðri hluta hringbrjósksins
(cartilago cricoidei) og inniheldur peruskotið (piriform fossa), afturhringbrjóskssvæðið
og hliðar/afturveggi. Barkakýli er skipt í prjú svæði: ofan raddbanda, raddbönd og neðan
raddbanda (supraglottis, glottis, subglottis). Svæðið ofan raddbanda inniheldur barkalok,
speldisslímhúðarfellingar (aryepiglottic fotds), könnubrjósk ogfólsku raddböndin. Raddbönd
eru skilgreind frá neðri hlutafólsku raddbandanna og ná 1 cm niðurfyrir pau. Svæðið neðan
raddbanda rnerfrá mörkum raddbanda að neðri hluta hringbrjósks. Nefkok nærfrá koknösum
(choanae posteriores) að afturvegg og neðri tnörk eru efra yfirborð mjúka gómsins.
Birt með leyfi CMPMedica. Úr: Cancer Management: A Mullidisciplinary Approach, Uth edition 2008. Pazdur R, Wagman L, Camplwusen K, et al
(Ritstj.), Kafii 4. öll réttindi áskilin.
kynging er þá oft verulega skert og getur í sumum
tilvikum skaðast varanlega.
Lengi hefur verið vitað að kröftug krabba-
meinslyfjameðferð í upphafi meðferðar áður
en lagt er út í skurðaðgerð eða geislameðferð,
getur minnkað stærð æxlisins og hugsanlega
bætt horfur.41 Þessi meðferð telst þó ekki enn
vera kjörmeðferð en á vel við í völdum tilfellum
ef mein eru langt gengin en staðbundin.
Bráðir fylgikvillar geislameðferðar og sérstaklega
geislalyfjameðferðar eru umtalsverðir. Nær allir
sjúklingar verða fyrir verulegum slímhúðarskaða
(mucositis) sem yfirleitt veldur verulegum verkjum
og skertri inntöku næringar. Undantekningarlítið
þurfa sjúklingar sterk verkjalyf meðan á meðferð
stendur og fyrstu vikumar eftir að meðferð lýkur.
LÆKNAblaðið 2009/95 675