Læknablaðið - 15.10.2009, Síða 36

FRÆÐIGREINAR
YFIRLITSGREIN
Mynd 1. Klíitískar myndir
afflöguþekjukrabbameinum
á höfði og hálsi afýmsum
stigum. A. T1 æxli (biá ör) í
munnholi fyrir aftan endajaxl
(trigonum retromolare). B. T1
krabbamein á hlið tungu (blá
ör). C. T2 krabbamein á hlið
tungu (blá ör). D. T2 æxli í
fram munnbotni (blá ör). E.
T3 hálskirtilskrabbamein (blá
ör). F. T3 æxli í munnholi,
efri kjálka (blá ör). G. T3
ofanraddglufukrabbamein
(blá ör), barkalok (græn
ör), leysibarkaslanga
(rauður örvaoddur). H. T2
krabbamein í munnholi (blá
ör).
tennur eða verkir í tönnum verið vandamál, sem og
dofi í dreifingu fimmtu heilataugar. Krabbamein í
munnkoki hafa oftast kyngingarerfiðleika í för
með sér og verki og ekki er óalgengt að sjúklingar
hafi fengið nokkra sýklalyfjakúra vegna hálsbólgu
áður en meinið uppgötvast. Aukinheldur getur
meinið uppgötvast við uppvinnslu á hnúti á hálsi.
Krabbamein í barkakýli hafa mjög mismunandi
einkenni en mestu skiptir staðsetning innan
barkakýlis. Æxli í ofanraddglufu (supraglottis)
geta orðið stór áður en þau fara að hafa áhrif á
öndun eða kyngingu og þar sem sogæðakerfið þar
er ríkulegt eru eitlameinvörp algeng. Hins vegar
eru mein á raddböndum oft greind snemma þar
sem sjúklingur er með hæsi vegna breytinga á
eiginleikum raddbandsins eða í lengra gengnum
meinum út af festingu raddbands vegna ífarandi
vaxtar. Krabbamein í nefholi geta orðið stór án
þess að sjúklingurinn fái veruleg einkenni. Vökvi í
miðeyra án skýringar í fullorðnu fólki getur gefið
til kynna æxli í nefkoki en algengasta einkenni
þess æxlis er hnútur á hálsi. Við mat á FÞKHH á
alltaf að gera ítarlega heilataugaskoðun þar sem
krabbamein geta vaxið með taugum að höfuð-
kúpubotni og inn í heilabú.
Eins og að framan greinir eru verkir, kyngingar-
truflanir, hæsi, þyngdartap, öndunarerfiðleikar
og langvarandi sár einkenni sem alltaf ætti að
rannsaka nánar hjá fullorðnum, sérstaklega
reykingamönnum. Mynd 1 sýnir myndir af æxlum
af mismunandi stigum á höfuð- og hálssvæði.
Greining
Greining FÞKHH er jafnan nokkuð einföld,
sérstaklega ef auðvelt er að ná sýni frá æxlinu.
Sýnataka er algert grundvallaratriði í greiningu
krabbameins. Sjúklingar með FÞKHH þurfa
nánast alltaf að undirgangast stífa barkakýlis-,
vélinda- og barkaspeglun í svæfingu sem í 4-
14% tilfella leiðir í ljós annað krabbamein14’15 en
einnig til að kanna nánar útbreiðslu meinsins
og eru þá stundum tekin stigunarsýni aðlægt,
sérstaklega þegar skurðaðgerð er fyrirhuguð.
Stöku sinnum greinast sjúklingar með áberandi
hálseitlameinvörp án þess að upphafsæxli finnist
(cancer of unknown primary). Tilkoma jáeinda-
sneiðmyndarannsókna (PET/CT) hefur hjálpað
til við greiningu á óþekktu frumæxli þar sem í um
40-50% tilfella sést upptaka við myndgreininguna16'
17 sem hjálpar til við hnitmiðaða sýnatöku í
svæfingu. Af þeim æxlum þar sem upphafsæxlið
finnst ekki við fyrstu leit, reynast um 80% vera
í tungurót (base of tongue) eða hálskirtli þegar
leitað er með nákvæmari aðferðum.17
Tölvusneiðmyndarrannsókn (TS) eða segulóm-
skoðun (SÓ) með skuggaefni eru hjálplegar
rannsóknarleiðir við mat á eitlum á hálssvæði
og útbreiðslu frummeinsins. TS er þó ódýrari og
fljótlegri og er mun meira notuð en SÓ sem fyrsta
rannsókn (mynd 2).
í um 10% tilfella nýgreindra FÞKHH finnast
krabbamein í lungum (frummein og/eða mein-
vörp) og líkurnar á því aukast eftir því sem stig
frummeinsins er hærra.18 Staðsetning (munnkok,
barkakýliskok, ofanraddglufa) er áhættuþáttur
fyrir lungnameinvörp ásamt jákvæðum hálseitlum
(N2/3).18 TS er sennilega besta rannsóknin til að
útiloka lungnameinvörp. Finnist lungnameinvörp
er meðferð nánast einimgis líknandi, það er
meðhöndla einkenni og fyrirbyggja fylgikvilla
krabbameinsins. Líknandi meðferð getur þó falið í
672 LÆKNAblaðið 2009/95