Læknablaðið - 15.10.2009, Síða 58

U M R Æ Ð U R
LÆKNAFÉL
0 G
A G
F R É T T I R_
REYKJAVÍKUR
10 0 Á R A
Grunngildi lækna þá og nú
- hefur nokkuð breyst?
Högni
Óskarsson
hogni@humus.is
Höfundur er
geðlæknir og í
undirbúningsnefnd
100 ára afmælis LR
Okkur hættir dálítið til þess í nútímanum að
líta svo á að á einhvern hátt stöndum við framar
kollegum okkar frá fyrri tíð. Það má vissulega til
sanns vegar færa að tæknilega, þegar kemur að
greiningar- og meðferðarúrræðum, eru í mörgum
tilvikum ljósár á milli þess hvernig læknisfræðin
var stunduð fyrir 100 árum og nú er gert. Þó má
líka til sanns vegar færa að grunngildi læknisins
séu enn þau sömu og fyrir eitt hundrað árum,
þúsund árum þess vegna.
Þetta kom mér í hug þegar ég fletti í gegnum
tíu fyrstu árganga Læknablaðsins um daginn, og
skoðaði í framhaldi af því gögn frá aðalfundum
Læknafélags íslands síðustu 20 árin (gögn
Læknafélags Reykjavíkur voru illaðgengileg, því
miður). Viðfangsefni lækna voru mikið til þau
sömu. Eins og nú var kollegum okkar á fyrstu
áratugum síðustu aldar mjög umhugað um að
þjónusta við sjúklinga yrði sem best. Bygging
Landspítala var forgangsmál lækna löngu áður
en fyrsta skóflustungan var tekin. Sama má segja
um baráttuna fyrir bættri aðstöðu lækna til sveita.
Húsnæðismál voru þar víða í ólestri, launamál allt
að því skelfileg og mikil fagleg einangrun. Félagar
í LR skrifuðu um þetta og ályktuðu. Enn erum við
að berjast fyrir bættri aðstöðu, skilvirkni í rekstri,
þróun nýjunga í tækni og í rekstrarformum.
Til þess að létta læknum dagleg störf í héruðum
var sett fram sú hugmynd að læknar lærðu
„sjúkrahjúkrun" svo þeir gætu þjálfað sveita-
stúlkur til starfa. Tillagan hlaut ekki ein-
róma stuðning. Einn benti á fordæmi um
hjúkrunarþjónustu, sem væri rekin víða erlendis
af kristilegum stofnunum. Sú hugmynd var
kveðin niður snarlega með þeim rökum að
trúarlíf á íslandi væri ekki þannig að hægt væri
að reka hjúkrun á forsendum kristilegra samtaka!
„Hjúkrunarkona" fékk svo birta grein eftir sig þar
sem hún varaði við framleiðslu á illa menntuðum
hjúkrunarkonum, og lagði þess í stað til að
hjúkrun yrði kennd í Kvennaskólanum, síðar gæti
Landspítali tekið við. Hreyfing komst á málið.
Starfsumhverfi lækna var mörgum áhyggjuefni.
Var meðal annars bent á það hve margir læknar
létust ungir, innan við fimmtugt. í Læknablaði
1919 er löng lýsing héraðslæknis á erfiðri
starfsaðstöðu, miklum ferðalögum á hestum í
kulda og lélegum hlífðarfötum, með þrúgandi
áhyggjur af sjúklingum sínum, sem hann þurfti oft
að stunda með lítið í höndunum. Fyllti þetta hann
efasemdum um eigið gagn og gildi. Er þetta lýsing
á þunglyndum lækni? Eða miklu fremur lýsing
á manni sem er útbrunninn í starfi vegna ónógs
aðbúnaðar, stöðugrar streitu og ekki síst vegna
tregðu í stuðningi yfirvalda til að skapa úrbætur?
Læknar í dag eru mjög meðvitaðir um álag
í starfsumhverfi sínu. Það má einnig fullyrða
að stöðug barátta lækna til að hafa bein áhrif á
starfsumhverfið, með stjómun og stefnumótum, sé
drifin áfram, auk sannfæringarinnar um nauðsyn
fagþekkingar á þessu sviði, af þeirri vitneskju að
óvirkni og uppgjöf gegn valdinu sé vís vegur til að
eyðileggja sjálfshvatningu og ánægju í starfi.
Kollegíal fræðsla var óformleg, fór fram með
greinaskrifum á síðum Læknablaðsins, samantektir
voru þar úr erlendum greinum, frásagnir af ferðum
á erlendar sjúkrastofnanir. Á kvöldfundum LR var
kollegíal fræðsla. í því litla læknasamfélagi sem var
fram eftir öldinni var mikill og brennandi áhugi
og umræða um símenntun og sérfræðimenntun.
Núna höfum við Fræðslustofnun lækna, fundi og
ráðstefnur sérgreinafélaga, mikla fræðslu irtnan
heilbrigðisstofnana, erlendir fyrirlesarar koma
og læknar fara utan á ráðstefnur eða til þjálfunar.
Ekki má gleyma aðgengi að alheimsþekkingunni í
gegnum netið.
Meiri möguleikar, andinn er sá sami
Það sama má segja um almenningsfræðslu. Henni
var og er beint að vandamálum samtímans. Áður
voru það hollustuhættir og sóttvamir, þar með
taldir kynsjúkdómar. Þeir em enn í fókus, en
sérstaklega lífsstflstengd vandamál eins og offita,
hreyfingarleysi, vímuefnanotkun og almenn
streita. Læknar bentu á með tilvísunum í erlenda
reynslu að vinnuþrælkim eins og hún tíðkaðist
væri mjög afkastaletjandi; þeir hvöttu til stofmmar
berklavarnarfélags; tóku upp með öðmm umræðu
um stofnun Rauðakrossfélags á fslandi; settu
fram áskorun um skyldukennslu í heilsufræðum
í skólum landsins. Þessi viðhorf hafa haldið áfram
að einkenna lækna og störf þeirra.
Áfengisumræða meðal lækna fór í mjög
skrýtinn farveg í upphafi bannáranna. Gerð hafði
verið sú krafa til lækna utan þéttbýlis að þeir ættu
alltaf vín í lyfjaskápum sínum. Rökin voru þau að
694 LÆKNAblaðið 2009/95