Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2002, Page 64

ARMANN JAKOBSSON
þannig að þeirra mátti njóta á yfirborðskenndan hátt. Um leið eru þar
dýptir sem reynst hafa fræðimönnum drjúgt umfjöllunarefni.22
Eðli málsins samkvæmt eru kvikmvndir iðnvamingur og þó hafa þær
margar fengið sömu stöðu í menningunni og sinfóníur Beethovens.
Þannig era nú haldnir sinfómutónleikar í Reykjavík í kringum sýningar
á Gullæði Chaplins (1925) og Metropolis Fritz Lang (1926). Kvikmyndir
eru umtalsvert dýrari í framleiðslu en skáldsögur, myndlist eða tónhst og
þar af leiðandi hljóta þær að vera háðari markaðshugsunarhætti. Þær geta
þar af leiðandi sjaldnast verið hreinræktuð útrás listamannseðlisins þar
sem taka þarf tillit til markaðsmöguleika. Kvikmradir eru þar að auki
ekki „höfundarverk“ eins manns (þrátt fyrir allar „höfu nda rkenni ngar“
sem voru í tísku í kvikmyndaffæðum fyrir nokkrum áratugum) heldur í
eðli sínu samvinnuverkefni þar sem handritshöfundar, ffamleiðendur og
jafnvel kvikmyndatökumenn eiga ríkan þátt í heildarmyndinni.2' Það
þarf þó auðvitað ekki að gera þær að minni list heldur er ffemur til marks
um kröfuna um einn skapandi höfund á bak við hvert listaverk. Efdr
stendur auðvitað að kvikmynd er átak sem þarfnast fjármagns.24 Geta
þær þá ekki verið list? Jú, vissulega því að iðnaður getur alveg verið list
þó að hann neyðist til að vera sæmileg afþreydng líka.
Eg þekki marga sem aldrei hafa skilið aðdráttarafl hins mikla bálks um
22 List Hitchcocks er ágætlega lýst með enska orðinu „subtle" en hhðstæða þess er ekla
til á íslensku. Um hana hafa fjölmargar háífæðilegar bækur verið skrifaðar og dreg-
ið fram dvpt hennar. Sjá Lesey Brill 1988: The Hitchcock Romance: Loi'e and Irony in
Hitchcock's Films. Princeton: Princeton UP; Susan Smith 2000: Hitchcock: Suspense,
Hutnour and Tone. London: Brirish Film Institute; Darid Sterritt 1993: The Films oj
Alfi-ed Hitchcock. Cambridge: Cambridge LTP; Donald Spoto 1977: Tbe Art of Alfired
Hitchcock: Fifty Years of his Motion Pictures. London: W.H. Allen; Alfred Hitcbcock:
Centenaiy Essays 1999: Richard Allen og S. Ishii Gonzalez ritstýrðu. London: Brit-
ish Film Instimte.
23 Meðal þeirra sem hafa andæft þeirri hugm\Tid að krikmyndir séu „eftir“ leikstjóra
sína er Gore Vidal (MTio Makes the Mories? The New York Review ofBooks, Novein-
ber 25, 1976; endurpr. í ritgerðasafhi Vidals, United States: Essays 1952-1992,
1166-79) og hann tilgreinir nokkur dæmi þess að aðrir, þar á meðal framleiðendur,
handritshöfundar og jafhvel k\ákm\Tidatökumenn eigi ekki síðra tilkall ril þess.
24 Hitchcockffæðingurinn Sterritt (The Films of Alfred Hitchcock, 1-2) tekur þannig
fram að hann noti orðið „Hitchcock“ sem samheiti yfir þann hóp manna sem vinni
að myndum leikstjórans hverju sinni. Hann bendir einnig á þá sérstöðu Hitchcocks
að vera skapandi listamaður en eigi að síður shmgur markaðsmaður. Svo er í sjálfu
sér ekki síður athvglisvert að Sterritt (og rnjög margir aðrir fræðimenn) skuli líta á
þetta hvorttveggja sem eins konar mótsagnir, þ.e. að skapandi list þurfi að vera verk
eins manns og óháð markaðssjónarmiðum.
62