Þjóðlíf - 01.03.1988, Side 40

MENNING
Haganleg hlandskál fyrir konur sem kallaðist Bourdalou í
höfuðið á klerki þeim, sem hélt svo langar ræður, að konur
þurftu að hafa með sér kopp og bregða undir pils þegar þeim
varð mál.
Bourdaiou-koppur úr postulíni með gullrönd frá því um 1800.
koppnum til að hjala við vinkonu sína Lovísu
af Pfalz og aðrar hefðarfrúr.
í höllinni frægu sem Lúðvík lét reisa í Ver-
sölum var ekki eitt einasta salerni. Þegar
hirðfólk konungs þurfti að létta af sér átti
það um þá kosti að velja að skjótast útí hall-
argarð eða grípa til koppsins. Það er enginn
vafi, að ntargir hafa í slíkum tilvikum hugsað
með hlýleik til koppsins síns, ekki síst þegar
veður og vindar næddu um hallargarðinn.
Svo sem við er að búast voru hirðkoppar
sólkonungsins engar hrákasmíðar, heldur
gerðir af hagleik og listfengi. Sama gildir um
þá koppa, sem notaðir voru af öðrum mönn-
um og ntargir hverjir sannkallaðar dverga-
smíðar.
Það var því ekki svo fráleit hugmynd.
þegar þýski lögfræðingurinn Manfred
Klauda ákvað að safna þessum forsmáðu
nytjagripum saman og koma á laggirnar
fyrsta koppasafni veraldar. Klauda gerði í
þessu skyni víðreist um álfuna og eftir að
hafa um árabil verið með nefið niðri í hvers
manns koppi — í orðsins fyllstu nterkingu —
kom hann þessu sérstæða safni sínu fyrir í
glæstu einbýlishúsi í ,.jugend-stíl“, sem
stendur í einu af úthverfum Múnchenborgar.
Með þessu framtaki sínu vildi Klauda bjarga
þessum merka kafla menningarsögunnar frá
því að falla í gleymsku.
Allt frá því að lögfræðingurinn hóf að
kaupa koppa sína á uppboðum í lok síðasta
áratugar hefur hann safnað urn 6000 eintök-
um af þessum hornrekum siðmenningar.
Vegna þrengsla í villunni getur hann þó ekki
tjaldað nema um 600 sýnishornum í senn. í
koppasafninu kennir margra og fjölbreyti-
legra grasa. Elsti gripurinn er flöskulagaður
koppur, sem smíðaður var í Emesa fyrir um
2000 árum, en sá staður heitir nú Homs og er
í Sýrlandi. Flestir koppanna eru þó yngri,
einkum frá 18du og 19du öld. Meðal þeirra
merkustu má nefna fagurlagaðan leirpott frá
19du öld, sern bersýnilega var smíðaður fyrir
hefðarfólk með næmt þefskyn. Koppurinn
sá er nefnilega þann veg gerður, að hann er
unnt að byrgja með loftþéttu viðarloki,
þannig að hann er algjörlega., daunfrír".
Annar gripur. sem sömuleiðis ber miklum
finkoppur með leðurfóðri á setu, frá-
rennslisrör með skrúfgangi á að tryggja
að leðurhægindið spillist ekki. Gersemi
frá 18. öld.
Það hefur vísast aldrei hvarflað að ungurn
Islendingum, þegar þeir sátu á koppum sín-
um á árum áður, að þessir hringlaga pottar
hefðu sögulegt gildi. Hvað þá að botn þeirra
hvíldi á grip sem ætti sér veglegan sess í
menningarsögu þjóðanna. Þvert á móti litu
víst flestir að náttpottinn sinn sem heldur
óvirðulegt fyrirbæri, og töldu ekki ástæðu til
að hafa hann í hávegum. íslenska heitið næt-
urgagn segir enda sína sögu; koppurinn var
framar öðru fylgja næturinnar. fyrirbæri sem
tengdist hálfgerðum myrkraverkum og þoldi
illa dagsbirtuna.
Það má vísast til sanns vegar færa, að sú
litla virðing, sem náttpottar njóta á okkar
dögum, eigi rætur að rekja til þess tepru-
skapar, sem á síðari tímum hefur tengst full-
nægingu frumþarfanna. Freud hélt því fram
á sínum tíma, að þessi tepruskapur í viðhorf-
um þegnanna til þeirra sjálfsögðu athafna
sem um ræðir, væri eitt af megineinkennum
nútímasamfélags. Til marks um breytt við-
horf í þessu efni er sú staðreynd, að koppur-
inn var á öldum áður virðingarmeiri gripur
og þótti lengi fyllilega samkvæmishæfur.
Sem dæmi um það, hversu fordildarlaust
höfðingjar umgengust koppa sína má nefna
þá sögu sem sögð er af sólkonunginum Lúð-
vík XIV. Hann er sagður hafa haft sérstakt
yndi af því að nota þann tíma, sent liann sat á
40