Þjóðlíf - 01.03.1988, Síða 69

ERLENT
Svíþjóð
Tíðindalaust
úr Palme
herberginu
Morðið á Palme forsætisráðherra Svía fyrir
tveimur árum er enn óupplýst. Fjöldi bóka
hefur verið gefinn út um málið, gífurleg um-
ræða fer fram og kenningasmíð um meinta
morðingja linnir ekki. Sársaukinn, morðið
og rannsóknin hafa skilið eftir opna und í
þjóðarsál Svía.
Tvö ár eru nú liðin frá því undirritaður var
vakinn með símhringingu um eittleytið og
sagt frá því að forsætisráðherra Svía, Olof
Palme. hefði verið myrtur. Ófáir munu þeir
vera í Svíaríki er hins sama minnast og enn
þann dag í dag er þeirri spurningu ósvarað
hver drýgði ódæðið. Morðið og hin árang-
urslausa rannsókn hafa skilið eftir djúp sár í
sænskri þjóðarsál. Morðið var hlutur sem
ekki átti að geta gerst hér og sá klaufaskap-
ur, ringulreið, vitleysa og oft á tíðum bein
brot á réttarreglum sem einkenndi rann-
sóknina hafa grafið undan trú Svía á réttar-
kerfi sitt.
Aðspurðir fullyrða þeir sem stjórna rann-
sókn málins, að morðinginn muni finnast á
endanum. En flestir munu álíta að þetta svar
sé einvörðungu gefið af skyldurækni. lítil
sannfæring sé að baki. Stórlega hefur verið
fækkað í þeim hópi lögreglumanna er sinnir
málinu en enn munu þar þó vera nokkrir
tugir. Þá hefur upphæð sú er heitið er í verð-
laun hverjum þeim er geti veitt upplýsingar
er leiði til handtöku morðingjans verið tí-
földuð og er nú 50 milljónir sænskra króna
(skattfrjálst!).
Þessi hækkun leiddi til mikillar fjölgunar
grunsemdartilkynninga en Iítið bitastætt
virðist þar hafa verið. Á hinn bóginn hefur
þessi verðlaunaupphæð vakið umræður um
réttmæti þess að leggja svo mikla vinnu og fé
í eitt morð öðrum fremur. „Eru morð mis-
mikils virði?“ hefur einn þekktasti lögfræð-
ingur Svía, Henning Sjöström. spurt. Og
svarið er að sjálfsögðu játandi. Það skiptir
miklu máli fyrir sænska sjálfsvitund að það
upplýsist hver eða hverjir tröðkuðu svo frek-
lega á hinu opna sænska samfélagi fyrir
tveimur árum. Takist það ekki og menn sitji
einfaldlega eftir með meira eða minna rök-
studdar grunsemdir mun það eitra alla þjóð-
félagsumræðu um langa framtíð. Því er það
að réttlætanlegt getur talist að gefa þessu
eina morði slíkan forgang sem nú.
Nokkrar bækur hafa þegar komið út um
morðið og atburði þar í kring. Eru það þá
bæði bækur, sem reyna að greina samfélags-
myndina og þróunina í kringum morðið og
eins bækur hvar í eru lagðar fram kenningar
um hvar morðingjans sé að leita. I fyrri
flokknum eru rit sem m.a. hafa lagt sig eftir
að reyna að greina og skilja hversu sterkar
tilfinningar Palme vakti meðal Svía. Munu
menn almennt sammála um að enginn annar
Ieiðandi stjórnmálamaður hérlendur hafi
veriðjafn elskaður ogjafn hataðurog Palme.
Hópar utarlega á hægri kanti stjórnmálanna.
allt frá nýnasistum og langt inn í raðir ungra
moderata (en Moderata Samlingsparti er
lengst til hægri þeirra er á sænska þinginu
sitja og líkist um margt frjálshyggjuarmi
Sjálfstæðisflokksins) byggðu sína pólitísku
ímynd að stórum hluta upp á hatri á Olof
Palme. Sjálfur var Palme maður átakanna og
hafði ekkert á móti því að ögra andstæðing-
um sínum og reita þá til reiði. Var hann að
því leyti nokkuð ólíkur fyrirrennurum sínum
sem og eftirmanni. Að vakin er sérstök at-
hygli á þessum þáttum bendir til að bókar-
höfundar telji morðingjans eða að minnsta
kosti ástæðu morðsins að leita innan Sví-
þjóðar.
í hinum síðari flokki bóka (og greina) hef-
ur aðallega vakið athygli hin svokallaða lög-
reglukenning. Gengur hún í stuttu máli út á
að aðilar innan lögreglunnar í Stokkhólmi
og/eða sænsku öryggislögreglunnar (SÁPO)
hafi staðið á bak við morðið. Er svo langt
gengið að í einni bókinni eru nafngreindir
þrír lögreglumenn sem aðilar að verkinu.
Eru þeir áður alræmdir sökum hægrisinn-
aðra viðhorfa sem og fyrir grunsemdir um að
þeir hafi misþyrmt föngum. Voru þeir hluti
af hópi er kallaðist hornaboltagengið, en
kylfur sem í þeiri íþrótt eru notaðar kváðu
hafa fengið miður geðfelldara hlutverk hjá
þeim. Blaðið Proletaren sem gefið er út af
samtökum á vinstri kantinum (KPML(r))
hefur gengið enn lengra og í blaði eftir blaði
sem og í dreifiritum birt nöfn þessara lög-
reglumanna sem og myndir. Hafa þeir eðli-
Iega brugðist ókvæða við og krefjast hárra
skaðabóta. Er ólíklegt annað en þeir fái þær
svo fremi ekki takist áður að sanna sekt
þeirra en heldur má það teljast ólíklegt.
Grunsemdir í garð lögreglunnar hafa verið
svo sterkar, að þingið tilnefndi sérstaka
nefnd til að fara í saumana á henni. Var það
samdóma niðurstaða nefndarinnar að ekkert
lægi fyrir sem réttlæti þessa grunsemd. Lítt
hefur þessi niðurstaða þó slegið á grunsemd-
irnar, meðal annars sökum þess að nefndin
byggir sínar niðurstöður að stórum hluta á
gögnum sem hún ein (ásamt lögreglunni)
hefur fengið aðgang að. Þá þykir gagnrýn-
endum sem um of hafi verið treyst þeim at-
hugunum og mælingum sem lögreglan sjálf
og öryggislögreglan hafa staðið að. Er svo
komið að nokkrir þekktir aðilar úr þjóðlífinu
hafa tekið sig saman og myndað óháða nefnd
sem á að reyna að komast til botns í málinu.
Má því ganga að því vísu að grunsemdir í
PALME AR DÖD
Polisspáret lever!
■ ■ För tvá ár tcdnn. den 2H fcbruari
1986. vUúiv SvcHficv stalMninisier, Olof
Palme pá iippen uata i Stoekhohn. Fortfa-
rande har polisen och staLsmakten ingcn
mördarc fast, int e heller nágon hállhar teori
om varför Pahne mördades cller av tem.
I öv er ett árs tid efter mordet ledde láns-
polisniástare Hans llolnu-r systematiskt
niordspaniiiKcn pá avvágar. Hegeringen
tvingades pá grund av Holniérs handlande
att av salta honom och sedan dess liar mord-
spaningen successivt avtagit.
Mll regeringen inte att iniirdaren ska hli
fasttagcn och kánd?
I)en frá|>an tvinuas svcnska folkct idag
stálla. Speciellt soin flera viitnenai"iiit sá-
dana vittncsni&l som om de ladcs tillsam-
ntans skulle pcka i cn niyckcl bestámd rik I-
ning och mot bestáinda pcrsoner.
VÁND!
Frank Baude,
ordförande i KPML(r)
Jörn Svensson.
inedlem i Ldenniankominissio-
ncn och riksdagsman llir Vpk.
Lórdag 27 fehruari kl 13.30,
Folkcta hus Malmö.
— ——Arr: KP.ML(r) —
ih'haitmöti' i Mahnö
Dctta flv jiblad distribueras av KPML(r) i 500000 exemplar!
í þessu dreifiriti frá samtökum yst á
vinstri kantinum voru nafngreindir lög-
reglumenn gerðir ábyrgir við morðinu.
Þeir brugðust að sjálfsögðu ókvæða við,
höfðuðu mál og kröfðust hárra skaða-
bóta.
garð lögreglunnar muni enn um langa hríð
verða ofarlega á blaði við umræður um
Palmemorðið.
Ekki bætir úr skák að þeir er næstir stóðu
rannsókninni í upphafi hafa gerólíkar skoð-
anir á flestum eða öllum þáttum málsins.
Hans Holmer sem stýrði rannsókninni fyrsta
árið virðist enn sannfærður um að morðingj-
ann sé að finna meðal Kúrda. Claes Zeime
sem lengi var yfirákærandi í málinu og háði
sem slíkur marga hildi við Holmer er hinn
síðarnefndi vildi ýta flestum réttarforsend-
um til hliðar, telur í viðtali við mánaðarritið
Z að morðið sé verk brjálæðings. Raunar
segir hann einnig í þessu viðtali að sá er
fyrstur kom Holmér á spor Kúrda sé alkó-
hólisti og þekktur sagnahöfundur og hafi
verið fullur er hann fyrst hafði samband við
lögregluna.
Zeime er mjög gagnrýninn á störf lögregl-
unnar og telur hana hafa klúðrað flestu er
hún tók á. Og þriðji aðilinn er sitja á inni með
flestar upplýsingar, Inge Renborg lögreglu-
fulltrúi, segist „hafa á tilfinningunni“ að ein-
hver samtök standi á bak við morðið. í stuttu
máli sagt virðist því svo sem rannsókn máls-
ins sé ekkert nær því að vera lokið en þegar
hún hófst. Og meðan svo er ástatt munu
grunsemdirnar og tortryggnin aukast, bók-
um og blaðagreinum fjölga og sár sænskrar
þjóðarsálar haldast opið. Það grær ekki þó
enn séu lagðar rósir á hverjum degi á gang-
stéttina við hornið á Sveavagen og Tunn-
elgatan.
Ingólfur V. Gíslason/Lundi
69