Þjóðlíf - 01.11.1988, Qupperneq 29

VIÐSKIPTI
Ólafur Davíðson. Oft þegar svona ástand
hefur komið upp hafa íslensk stjórnvöld
haldið uppi atvinnu með lögbundinni
kaupmáttarskerðingu.
að undanförnu. En sem betur fer minnst
vegna gjaldþrota. Sum fyrirtækjanna hafa
hætt starfsemi áður en í óefni var komið,
önnur hafa dregið saman seglin eða aukið
hagræðinguna í rekstrinum, til dæmis sam-
einast öðrum fyrirtækjum.
Telurðu að umtalsvert atvinnuleysi sé yfir-
vofandi samfara almennum samdrætti í at-
vinnulífinu, uppsögnum og stöðumissi vegna
gjaldþrota?
— Ég vil svo sem ekki spá atvinnuleysi, en
hinsvegar hefur orðið veruleg breyting á
vinnumarkaðinum. Umframeftirspurnin eft-
ir vinnuafli er er ekki lengur fyrir hendi, en
hún var yfirþyrmandi í fyrra. Þessi samdrátt-
ur á enn eftir að aukast og starfsfólki á eftir
að fækka hjá ýmsum fyrirtækjum. Ég vil því
ekkert útiloka að það verði hér nokkurt at-
vinnuleysi á næstu mánuðum eða misserum.
En í hvað mörgum prósentum það komi til
með að mælast treysti ég mér ekki til að
fullyrða, því það er svo margt sem getur haft
áhrif á þróunina. Til dæmis skapar aukinn
samdráttur í kaupgreiðslum aukið svigrúm
fyrir fyrirtæki til að halda uppi atvinnu. Oft
þegar svona ástand hefur komið upp, hafa
íslensk stjórnvöld einmitt haldið uppi at-
vinnunni með lögbundinni kaupmáttar-
skerðingu.
Telurðu gjaldþrot eðlilega lcndingu fyrir
fyrirtæki sem á í greiðsluerfiðleikum?
— Það má vera að gjaldþrot séu að ein-
hverju leyti eðlileg og óhjákvæmileg lending
fyrir fyrirtæki. En í grundvallaratriðum tel
ég hinsvegar að það sé ekkert æskilegt að
fyrirtæki lendi í slíku. Auðvitað á það að
vera undantekning frá reglunni. Ég tel hins-
vegar að þegar aðstæðurnar breytast eins og
orðið hefur þá sé það skynsamlegra að gera
fyrirtæki gjaldþrota heldur en að reyna að
bjarga vonlausum rekstri. Ég held að vanda-
málið í dag sé fyrst og fremst það að menn
hafa gripið allt of seint til þessa úrræðis.
Líkast til er það skýringin á því hve gjald-
þrotamál eru oft stór, — hve skuldir umfram
eignir eru oft á tíðum miklar. Menn undrast
hreinlega hvernig slíkt getur átt sér stað.
braðgsstöðu
samdráttartímar. Verði samdrátturinn hins-
vegar að kreppu og atvinnuleysi, þá verður
myndin allt öðruvísi og verri.
Nú eru menn byrjaðir að tala um að
umtalsvert atvinnuleysi sé yfirvofandi hér á
Islandi. Hvaða afleiðingar gæti slíkt haft í för
með sér varðandi heilsufar þjóðarinnar? —
Pað má búast við að þeim fjölgi sem fara á
örorkubætur. Það er talinn mjög öruggur
mælikvarði á það að það sé kreppa í þjóðfé-
laginu þegar umsóknum um örorkubætur fer
snarlega fjölgandi. Enn sem komið hefur
þetta ekki átt sér stað, en gæti gert það ef um
alvarlegan, viðvarandi samdrátt verður að
ræða. Atvinnuleysi og kreppa hafa verulega
útgjaldaaukningu í för með sér fyrir ríkið
vegna heilbrigðis— og félagsmála. Það þyrfti
að fylgjast mjög vel með elli— og örorkulíf-
eyrisþegum og einstæðum foreldrum, því
þar má búast við að áhrifin komi fyrst til með
að segja til sín —.
Það væri mjög neikvætt að meðhöndla þau
einkenni sem koma fram í samdrætti með
geðlyfjum. Slíkt er bara frestur en engin bót.
Skapist einhverskonar kreppuástand hér, þá
er fyllsta ástæða til þess að búa heilbrigðis-
starfsfólk undir það og taka mið af reynslu
nágrannaþjóðanna —.
Sjálfsvíg aukast yfirleitt aldrei í upphafi
kreppu eða atvinnuleysis heldur dregur jafn-
vel eitthvað úr þeim. Fólk virðist fyllast
ákveðnum krafti til að takast á við þessi
vandamál. En ef kreppa verður mjög viðvar-
andi og mjög mikil þá fjölgar sjálfsvígum. En
það skeður fyrst eftir nokkurn tíma. —
Félagsleg einangrun sem bætist ofaná það
álag að verða atvinnulaus getur brotið fólk
niður. Sérstaklega er því fólki sem er ekki
mjög eftirsótt á vinumarkaðinum hætt við
þesskonar einangrun—.
Islenska samfélagið hefur breyst það mik-
ið upp á síðkastið að það getur verið erfitt að
átta sig á hve sveigjanlegt það er í félagslegu
tilliti. Nú er svigrúm manna svo miklu minna
en áður.
Allt okkar líferni tekur mið af einhverjum
gjalddögum. Fólk þarf að standa skil á mán-
aðarlaunum sínum á einu bretti. Ég óttast að
það séu allt of fáir sem eiga einhvern vara-
forða, sem þeir geta gripið til. Neyslustigið
er mjög hátt fyrir þannig að erfitt getur
reynst fólki að breyta því í einu vettvangi. —
— Það er mjög útbreidd skoðun meðal
manna innan iðnaðarins að það sé ákveðin
brotalöm í núgildandi gjaldþrotalögum og
ekki síður í framkvæmdinni. Við teljum
mjög nauðsynlegt að þessi löggjöf verði end-
urskoðuð þannig að menn og fyrirtæki raun-
verulega fari í gjaldþrot þegar sú staða kem-
ur upp. Það þarf skýrari reglur um þetta og
það þarf að framfylgja þeim, þannig að
ákveðin hugarfarsbreyting komi til. Gjald-
þrot er alvarlegur hlutur og menn verða að
taka þau lög og þær reglur sem gilda af mun
meiri alvöru en nú er.
Hefur þú þá trú á markaðinum að hann
geti sjálfur leyst úr þeim ógöngum sem fjöld-
inn allur af fyrirtækjum er kominn í?
— Ég er ekki í minnsta vafa um það að
markaðurinn getur leyst úr þessu. En það
þarf tvennt tii. Annarsvegar þarf betri lög-
gjöf og betri framkvæmd á henni. Á þennan
hátt tel ég að mögulegt sé að skapa ákveðna
viðhorfsbreytingu hjá mönnum varðandi
gjaldþrot. Hinsvegar þarf að skapa hér slíkt
jafnvægisástand í efnahagsmálum að jafn
óheftir uppgangstímar og voru á árunum
1986 og 1987 komi ekki aftur. Reyndar hefur
íslenskt efnahagslíf hagað sér svona í alla-
vega fjóra áratugi, og það hefur sýnt sig að
vera afar óheppileg hegðun. Við skulum
bara vona að hér sé ekki um náttúrulögmál
að ræða, sagði Ólafur Davíðsson, fram-
kvæmdastjóri Félags íslenskra iðnrekenda
að lokum við blaðamann Þjóðlífs.
Kristján Ari
Atvinnuleysistryggingabætur á íslandi eru
mjög lágar miðað við laun, andstætt því sem
gerist hjá nágrannalöndunum. Þar eru at-
vinnuleysisbætur yfirleitt um 90% af laun-
um. Það getur vart verið nein tilviljun að þær
séu svona háar þar. Auðvitað er þetta hag-
fræðilegt vandamál. Ef kreppan verður mjög
mikil þá gæti það verið ráð gegn henni að
auka magn peninga í umferð og þá sérstak-
lega hjá þeim sem hafa lágar bætur eða engar
til að auka neysluna. Og það er enn meira vit
í því að gera svona nokkuð ef maður telur að
um mjög tímabundið ástand sé að ræða. Á
þann hátt mætti komast yfir tímabilið með
sem minnstum heilsufarslegum afleiðingum,
því það er engan veginn gefið að þær heilsu-
farslegu afleiðingar gangi til baka aftur þegar
ástandið batnar.
Hefur landlæknisembættið hugsað sér að
vara stjórnvöld að einhverju leyti við þeirri
heilsufarslegu hættu sem almenningur býr
við samfara þeim samdráttaraðgerðum sem
nú einkenna íslenskt atvinnulíf? —
Komi svona kreppa upp þá munum við að
sjálfsögðu koma þeim upplýsingum til
stjórnvalda sem við teljum nauðsynlegar til
að draga úr heilsufarslegum afleiðingum.
Við lítum á það sem skyldu okkar, sagði
Guðjón Magnússon að lokum.
Kristján Ari
29