Þjóðlíf - 01.11.1988, Page 53

ERLENT
Thatcher um framtíð Evrópu:
Bandaríki
Evrópu ekki
til umræðu
I september síðastliðnum hélt Margaret Tha-
tcher forsætisráöherra Bretlands ræöu í
Evrópuháskólanum í Bruges í Belgíu þar sem
hún lýsti hugmyndum sínum um framtíö
Evrópu. Hún hafnaði afdráttarlaust hug-
myndum um stjórnmálalega og efnahagslega
sameiningu Evrópu, en hvatti þess í stað til
náinnar samvinnu þjóðanna sem „sjálf-
stæðra og fullvalda ríkja“. Þau ættu að
byggja upp Evrópubandalagið með það að
leiðarljósi að örva einkaframtak og frjálsa
verslun landa á milli.
Ræða Thatchers hefur hleypt nýju lífi í
umræður um framtíð og markmið Evrópu-
bandalagsins. Þetta er þeim mun brýnna mál
sem nær dregur 1992, en þá ætla aðildarríkin
tólf að afnema hömlur á viðskiptum sín á
milli og mynda með sér sameiginlegan mark-
að.
Thatcher telur það „afar skaðlegt" að
reyna að bæla sjálfstæði þjóða og safna vald-
inu saman í evrópska ríkjasamsteypu. Evr-
ópa sækir einmitt styrk sinn í fjölbreytni
þjóðanna, sem hver hefur sína siði, hefðir og
einkenni. „Það væri heimska að reyna að
móta þær eftir einhvers konar samevrópsk-
um persónueinkennum.“ Bandaríki Evrópu
eru ekki til umræðu að hennar áiiti. Tryggð
og hollusta fólks er við þjóðina, ekki ein-
hverjar stærri heildir. „Það er kaldhæðnis-
legt“, segir Thatcher, „að einmitt þegar
þjóðir á borð við Sovétmenn, sem hafa reynt
að stýra öllu með einni hendi, eru að verða
þess áskynja að árangur næst aðeins með því
að draga úr miðstjórnarvaldinu, þá vilja
sumir innan Evrópubandalagsins fara í gagn-
stæða átt. Sá góði árangur sem náðst hefur í
Bretlandi við að vinda ofan af ríkisvaldinu er
til lítils ef á að færa það út aftur með
evrópsku stórríki sem stjórnað er frá Brus-
sel.“
Evrópa opnist fyrir
einkaframtakinu
Thatcher vill fara aðra leið. Hún vill sjá
Evrópu sem þróttmeiri heild með skýr sam-
eiginleg markmið án þess að miðstjórnar-
valdið í höfuðstöðvum bandalagsins í Brus-
sel sé aukið. í ræðunni setti hún fram fimm
meginreglur sem móta ættu samskipti
Evrópuríkja:
*Þjóðir Evrópu hafi virka samvinnu sín á
milli sem „fullvalda og sjálfstæð ríki“. A
Neikvæð afstaða Thatchers til samein-
ingar Evrópu mælist misjafnlega fyrir í
Bretlandi. Róttæklingar til hægri og
vinstri styðja hana þó heilshugar.
sviði verslunar, varnarmála og samskipta við
aðra heimshluta skilar samvinna betri ár-
angri en þegar þjóðir vinna hverjar í sínu
lagi.
*Leita verður hagnýtra lausna á vanda-
málum Bandalagsins. Ef einhver stefnumið
reynast röng og óhagkvæm í grundvallar-
atriðum verður að breyta þeim. Til dæmis er
ekki rétt að verja helmingi af tekjum Banda-
lagsins til að geyma og losna við matvæli.
Landbúnaðarstefnan er enn „þunglamaleg,
óhagkvæm og óhóflega kostnaðarsöm."
*Fyrirtækin þarf að örva til framkvæmda
svo að Evrópa dafni og atvinnutækifærum
fjölgi. Megintilgangurinn með áætluninni
um Evrópu sem eitt markaðssvæði 1992 er að
opna álfuna fyrir þessu framtaki. Með því að
afnema hömlur og veita fyrirtækjum at-
hafnafrelsi um alla Evrópu erm við sterkari í
samkeppninni við Bandaríkin, Japan og
önnur öflug ríki. Þetta þýðir ekki meiri mið-
stýringu heldur þvert á móti frjálsari mark-
að, aukið val neytenda og minni ríkisaf-
skipti. Thatcher hvetur Evrópulönd til að
feta í fótspor Breta, opna markaði sína og
leyfa frjáls peningaviðskipti milli landa.
Varðandi peningastefnuna skiptir ekki
mestu máli hvort stofnaður sé sameiginlegur
seðlabanki, heldur að Bandalagið beiti sér
fyrir raunsæjum og knýjandi umbótum:
óheftum fjármagns- og gjaldeyrisviðskiptum
milli landa og frjálsum markaði á sviði fé-
sýslu, bankaviðskipta, trygginga og fjárfest-
inga.
*Evrópa á ekki að grípa til verndarstefnu
gagnvart ríkjum utan Bandalagsins, heldur
að stuðla að afnámi hvers konartakmarkana
á viðskiptum með alþjóðasamningum.
*Evrópa verður að halda áfram að tryggja
varnir sínar með öflugri þátttöku í NATO.
Evrópuríki þurfa að ieggja meira af mörkum
til eigin varna og „verða að sýna almenningi
að það er ekki endalaust hægt að láta aðra
um varnir okkar.“
Misjafnar viðtökur
Framtíðarsýn Thatchers hefur hlotið mis-
jafnar viðtökur. Fylgismenn voldugs
Evrópubandalags hafa fundið henni margt
til foráttu og telja hana „neikvæða í garð
Bandalagsins“. Leo Tindemans, utanríkis-
ráðherra Belgíu, sagði að ræða Thatchers
væri „fallegt bókmenntaverk", en þegar hún
sæi nauðsyn breytinganna myndi hún verða
sveigjanlegri.
Boðskap Thatchers mátti skilja sem sneið
til Jaques Delors, forseta Evrópubandalags-
ins. Hann hefur spáð því að vald þjóðþing-
anna muni færast til stofnana Evrópubanda-
lagsins, þannig að innan 10 ára verði 80% af
löggjöf á sviði félags- og efnahagsmála sett í
Brussel. Þegar Delors heimsótti þing breska
Alþýðusambandsins snemma í september
hvatti hann til að Bandalagsþjóðirnar mót-
uðu sameiginlega stefnu um réttindi verka-
fólks. Fékk hann glimrandi undirtektir, því
verkalýðshreyfingin telur að slík samræming
muni auka réttindi breskrar alþýðu. í ræðu
sinni sagði Thatcher að nýjar reglur sem
leiddu til óhagkvæmni, aukins kostnaðar og
ósveigjanlegri vinnumarkaðar væru óþarfar
og beindi greinilega máli sínu til Delors.
Heimafyrir hefur íhaldsflokkurinn stutt
boðskap Thatchers, en Verkamannaflokk-
urinn hefur h'tið látið uppi um afstöðu sína.
Þó er uppi sú skrýtna staða, að sumir róttæk-
ir vinstrimenn taka undir aðvörunarorð for-
sætisráðherrans um valdasamþjöppun og
skerðingu á þjóðlegu fullveldi, en auðvitað á
allt öðrum forsendum en Thatcher gerir. Af-
staða atvinnurekenda er tvíbent. Margir
þeirra hugsa sér gott til glóðarinnar þegar á
kemst eitt markaðssvæði fyrir Bandalagsrík-
in 1992 og sjá þar aukið svigrúm fyrir bresk
fyrirtæki. John Hoskyns framkvæmdastjóri
eins stærsta félags atvinnurekenda, Institute
of Directors, hefur þó lýst áhyggjum yfir að
of mikil völd verði dregin undir aðalstöðv-
arnar í Brussel og að opinbert eftirlit og stýr-
ing efnahagslífs færist í aukana.
Andstaða Thatchers við evrópskan seðla-
banka hefur verið gagnrýnd, utanlands og
innan. Bæði The Financial Times og The
Times benda á, að kostir sameiginlegs mark-
aðar verða ekki nýttir nema stöðugleiki og
samræming í gengismálum sé tryggð, en slíkt
sé helst á færi eins seðlabanka fyrir aðildar-
ríkin öll. Af öllu þessu sést að á næstunni
mun reyna mjög á samningsvilja innan
Evrópubandalagsins ef ná á tilætluðum ár-
angri með 1992-áætluninni, sem er að öll rík-
in myndi eitt og sama markaðssvæðið.
Guðmundur Jónsson/Lundúnum.
53