Læknablaðið : fylgirit - 01.06.2010, Qupperneq 18

þýskri eiginkonu sirtni, Irmgard Kroner (1893-
1973) bamalækni og syni þeirra, Klaus Erlendi
Kroner (1926-2010).3 60
Nóttin 9.-10. nóvember 1938 hefur verið nefnd
„Kristalinacht" en hún er tengd við verknað
sem hinn 17 ára gamli gyðingur Herschel Feibel
Grynszpan framdi þegar hann skaut þýskan
sendiráðsfulltrúa, Ernst Eduard von Rath, í
París 7. nóvember 1938. Tveimur dögum síðar
lést von Rath af sárum sínum og eftir lát hans
tóku liðssveitir nasista að ganga berserksgang
í borgum og bæjum í Þýskalandi. Þeir myrtu,
misþyrmdu og handtóku fjölda gyðinga. Einn
af þeim sem handtekinn var hina umræddu
kristalsnótt fyrir það eitt að vera af gyðingaættum
var Karl Kroner taugalæknir. Kona hans, Irmgard
sem ekki var gyðingur, leitaði í nauðum sínum
til Helga P. Briem til að fá eiginmann sinn lausan
en Helgi starfaði sem fulltrúi íslendinga í danska
sendiráðinu í Berlín.61
í bók Þórs Whitehead, Ófriður í aðsigi, kemur
fram að Helgi P. Briem hafi eftir bón Irmgard,
um að fá eiginmann sinn lausan úr fangabúðum,
hringt í Dietrich von Jagow yfirmann stormsveita
SA í Berlín og beðið hann um að leyfa Karli Kroner
að halda til íslands þar sem hann mætti setjast að.
Von Jagow lofaði að kanna málið en sagðist ekki
þekkja „þennan Júða" eins og það er orðað í bók
Þórs Whitehead.61
Leyfið fékkst og var Karl látinn laus með
því skilyrði að hann færi undireins úr landi
og hafði Helga þá tekist að fá landvistarleyfi
fyrir hann á íslandi og far með danskri
flugvél til Kaupmannahafnar. í byrjun desember
1938 náði Karl til íslands með Goðafossi frá
Kaupmannahöfn. Irmgard eiginkonu Karls og
syni þeirra, Klaus tókst einnig að koma sér til
íslands.61
Hjónin Karl og Irmgard voru ekki alveg
ókunnug íslandi því að þau höfðu ferðast til
landsins árin 1926,1929 og 1933 og hrifist af landi
og þjóð. Irmgard sem var menntaður barnalæknir
var hætt að starfa sem læknir áður en hún flutti
hingað. Hún hafði snúið sér að tungumálum og
lært íslensku í Berlín. Heimili þeirra hjóna hafði
ávallt staðið opið fyrir íslenskum námsmönnum
og öðrum íslendingum sem leitað höfðu til
Berlínar á meðan þau bjuggu þar.60
Karl hafði numið læknisfræði við Berlínarhá-
skóla og að loknu doktorsprófi í læknisfræði
1902 starfaði hann
sem læknir í borginni.
Hann vann meðal
annars á sjúkrahúsi
í Moabit og Rudolf
Virchow sjúkrahúsinu
í Berlín þar sem hann
hóf sérnám á sviði lyf-
og taugalækninga. í
fyrri heimsstyrjöldinni
starfaði Karl í þýska hernum og eftir stríð
varð hann ráðgefandi sérfræðingur yfirvalda og
sjúkrasamlaga.3
Þegar nasistar komust til valda í Þýskalandi
1933 hófu þeir að herja á gyðinga. Þá var
Karl sviptur læknaréttindum við opinberar
þýskar stofnanir og réttindum til að starfa sem
sjúkrasamlagslæknir.62-63
Eftir komuna til fslands mátti Karl ekki starfa
við lækningar þar sem hann hafði ekki íslenskan
ríkisborgararétt. Samkvæmt læknalögum frá 1932
var þess krafist að íslenskur ríkisborgararéttur
væri skilyrði lækningaleyfis.23 Því þurfti Karl að
snúa sér annað í atvinnuleit og fór að skrásetja
læknisfræðilegar bækur í Háskólabókasafni. Karl
var einnig verkamaður í Reykjavík, m.a. í
Bretavinnu, við að grafa hitaveituskurði.62 Svo
virðist sem Karl hafi fljótlega eftir komuna til
íslands farið að skrifa nafnlausar greinar um
stríðið í Alþýðublaðið.64 í Alþýðublaðinu í maí
1942 var birt viðtal við hann varðandi möguleika
á eiturgashernaði. Þar var þess sérstaklega getið
að blaðamaður á Alþýðublaðinu hefði snúið sér
til Karls Kroner, hins þekkta læknis sem þekkti
eiturgashernað og hefði verið með í mörgum eitur-
gasorrustum í fyrri heimsstyrjöldinni.65 Einnig
var þess minnst í Alþýðublaðinu sama ár að einn
fremsti sérfræðingur í taugalækningum í Berlín,
Karl Kroner, ætti 40 ára læknis- og doktorsafmæli
og að hann væri búsettur á íslandi.66
í viðtali sem birtist við Irmgard Kroner, ekkju
Karls, í dagblaðinu Vísi 1964, sagði hún að
ómögulegt hefði verið að fá lækningaleyfi sem
útlendingur á íslandi þegar þau komu til landsins
1938 en íslenskan ríkisborgararétt fékk fólk eftir
að hafa dvalið 10 ár í landinu. í sama viðtali sagði
Irmgard að læknar í Reykjavík hefðu þó verið
vinsamlegir Karli og „þeir hjálpuðu honum til að
geta unnið starf sitt að einhverju leyti með því að
taka staka sjúklinga sem ráðgefandi."63
Karl Moritz Kroner.
18 LÆKNAblaðið 2010/96 Fylgirit 64