Læknablaðið : fylgirit - 01.06.2010, Page 90

Aleksnndr Romanovítsj Lúríja
Oskar Vogt rannsakar smásjársneiðar úr
heila Leníns.
Heilastofnunin í Moskvu. Höfuðstöðvar marx-
lenínískrar neurológíu og hluti af Lenínstofn-
uninni.
og utan frá umhverfinu. Hjá mönnum er þriðji
möguleikinn, málið. Kenningar Pavlovs komu
vel heim við marx-lenínískar hugmyndir, einkum
þegar þær voru þróaðar frekar af sálfræðingnum
Lev Semenovítsj Vygotskíj (/IeB CeMeHOBHH
BbiroTCKHÍí 1896-1934) og taugalækninum og
taugasálfræðinginum Aleksandr Romanovítsj
Luríja (AneKcaHflp Pomuhobhh Jlypna 1902-1977).
Þeir litu á hugsun sem eigind dýra og manna,
en málið sem samfélagslega eigind mannsins.
Maðurinn tekur orðið og orðræðuna inn í sig,
og þar verður hún áreiti, sem hann nær stjórn á.
Mikilvægi orðsins og orðræðunnar er því ljóst.
Með breyttri orðræðu í nýju samfélagi var vonast
til, að nýr maður yrði til — hinn sovéski maður.
En hver var hin efnislega eigind heilans,
sem þetta byggðist á? Hér komu hugmyndir
þýskra tauga- og geðlækna til hjálpar. Með
heilarannsóknum sínum töldu þeir sig hafa
lagt vísindalegan grunn að því að skilja
hugann og hugraskanir, en slagorð þeirra var
„Geisteskrankheiten sind Gehirnkrankheiten"
eins og áður er getið. Skömmu eftir dauða Leníns
höfðu sovésk yfirvöld samband við Oskar Vogt í
Berlín, en þar stjórnaði hann Neurobiologisches
Universitats-Laboratorium. Hann var fenginn
til að setja upp samskonar stofnun í Moskvu.
Vogt rannsakaði ásamt samstarfsmönnum sínum
heila Leníns. Komu þar í ljós mjög stórar
pýramídalfrumur í heilaberki, sem áttu að
vera til marks um óvenju góða hæfileika
til tengslamyndunar, og var talið, að Lenín
hefði áunnið sér þá með stöðugu starfi í þágu
byltingarinnar. Niðurstöður marx-lenínískrar
neurológíu um 1930 voru þær, að atferli byggðist
á óskilyrtum og skilyrtum viðbrögðum, sem
stjórnað væri af innri og ytri merkjum. Málið
er í byrjun merki frá umhverfinu, en orðræðan
„internaliserast", og með því nær maðurinn
stjórn á atferli sínu. Heilafrumur, einkum
pýramídalfrumur, sýna breytileika, sem háður er
umhverfi. Með bættu umhverfi og bættri orðræðu
má efla heilastarfsemi og hugsun. Framh'ð
mannkyns var björt eftir öreigabyltinguna.
Bandaríki Norður-Ameríku —
Þegar geðið var tekið á taugum89 90
Byltingarstríð breskra nýlendna í Norður-Ame-
ríku stóð frá 1775 til 1783. Margfræg sjálf-
stæðisyfirlýsing Bandaríkjanna var samþykkt
af fulltrúum nýlendnanna 13 þann 4. júlí
1776. I yfirlýsingunni segir, að allir menn séu
skapaðir jafnir, og að skapari þeirra hafi gefið
þeim viss óafturkræf réttindi, þar á meðal
líf, frelsi og leit að hamingju.91 Augljóslega
stangaðist yfirlýsingin á við veruleikann, sem
margir stóðu andspænis í nýja heiminum. Ellefu
Suðurríkjanna sögðu sig úr lögum við hið 85 ára
bandalag, þegar Abraham Lincoln (1809-1865)
var kjörinn forseti Bandaríkjanna árið 1861,
en eitt af aðalstefnumálum hans var að stöðva
útbreiðslu þrælahaldsins. Borgarastyrjöld braust
út, sem endaði með sigri norðanmanna árið 1865,
og þrælahald í Bandaríkjunum var afnumið.
Það er til þessarar styrjaldar, sem bandarísk
taugalæknisfræði rekur uppruna sinn. Mannfallið
varð mikið. Talið er, að um 620000 hermenn hafi
fallið, margir vegna sára sinna, en jafnvel fleiri
úr sjúkdómum. Fjöldinn allur var særður, margir
voru með áverka á heila, mænu, úttaugum og
vöðvum. Aðrir voru með starfræn einkenni eða
gerðu sér upp veikindi. Yfirmenn læknadeildar
90 LÆKNAblaðið 2010/96 Fylgirit 64