Tímarit Máls og menningar - 01.12.1940, Side 59

TÍMARIT MÁLS OG MENNIXGAR
241
ur eftir þessari afstöðu sinni, sem er honum algild og eðli hans
samkvæm, en ekki hinni „tækifærissinnuðu“ hráðabirgðaafstöðu,
sem þröngvað er upp á hann af andstæðingnum um nokkurt
skeið, en hlýtur að vera lokið um leið og andstæðingurinn er
úr sögunni — þegar afnumin hefur verið stéttaskipting þjóðfé-
lagsins. En ef þessari kröfu væri fullnægt, þá myndi viðleitni
efnishyggjumannsins til þjóðfélagsumbóta vera tryggður skjótur
og auðunninn sigur, því að þorri mannkynsins myndi þá slást
til fylgis við hann og skipulagshreytingin gerast með friðsam-
legum hætti. Svo ljósar eru röksemdir hans, svo heilbrigð sið-
fræði hans, svo mannúðlegt, réttlátt, fagurt og skynsamlegt það
þjóðfélag, sem hann boðar og telur sig hafa visindaleg rök fyrir,
að framkvæmanlegt sé. ÖIl von andstæðingsins um að fá borgið
völdum sínum og forréttindum er því við það bundin, að takast
megi að villa heimildir á kenningum efnishyggjumannsins og
fyrirætlunum, en gera hann sjálfan að höfuðóvini þjóðfélags-
ins og erkifjanda allra dyggða í vitund þorra manna. Og þetta
hefur tekizt svo vel, að jafnvel þeim fáu mönnum, sem hafa full-
an vilja á því að dæma efnishyggjumanninn af sanngirni, þótt
þeir séu honum ekki i öllu samdóma, er gert mjög erfitt fyrir
mn réttan skilning á honum. Hversu margir eru til dæmis þeir,
utan hóps efnishyggjumanna sjálfra, sem kunna einhver skil á
díalektiskri efnishyggju og vita, í hverju hún er hinni eldri efnis-
hyggju frábrugðin?
Það kann að stafa af óljósum hugmyndum i þessu efni, þegar
menn, sem vilja ekkert heldur en vera sanngjarnir, slá allri
efnishyggju í einn bálk og kalla úrelta heimsskoðun (160. bls.),
þvi að það á vissulega aðeins við um liina eldri efnishyggju.
Hin díalektiska efnishyggja hefur ekki verið afsönnuð vísinda-
lega. Það er á misskilningi byggt, þegar sagt er, að efnið sé
farið að nálgast það ískyggilega að vera andlegt (29. bls.), þó
að benda megi á, að sumir eðlisfræðingar hafi sagt eitthvað
svipað i misjafnlega mikilli alvöru. En slikt er þá ekki annað
en heimspekileg ályktun þessara eðlisfræðinga, sem engan getur
skuldbundið. Rétt er það lijá Nordal, að efni nútímavísinda er
ekki lengur efni i hinum grófgerðari skilningi 19. aldarinnar
(29. bls.). En þetta efni 19. aldarinnar, sem menn vissu, að gert
var af aðgreindum frumeindum og jafnvel að mestum hluta rúm-
taks síns af tómu rúmi, var ekki heldur efni í hinum ennþá
grófgerðari skilningi miðaldanna, því að þá var allt efni síheill
lcökkur. Samt var efnið engu andlegra á 19. öld en miðöldum,
og eins er það sízt andlegra nú en á 19. öld. Hugmyndir vorar
um efnið eru orðnar nákvæmari og sannari. Það er allt og sumt.