Tímarit Máls og menningar - 01.12.1940, Page 62

244
TÍMARIT MÁLS OG MENNIXGAR
kennilegasta persónuleika, sem íslendingar hafa át(. Mér dylst
ekki, að þrátt fyrir miklar vinsældir, seni bækur Þórbergs njóta,
gera menn sér ekki ennþá grein fyrir, hvað meistaralegt verk
liann er að semja, en munu iæra að meta það því betur sem
lengra kemur fram í það.
Það væri ástæða lil að gagnrýna þétta verk á margan bátt.
Jafn kynlegt sambland vísindalegra og skáldlegra vinnuaðferða
þekki ég ekki bjá nokkrum höfundi. Það er erfitt að skipa þvi
i flokk ákveðinnar bókmenntagreinar. Ég býst við, að höfund-
urinn myndi vilja skilgreina það eitthvað á þessa leið: Fyrir
mér vakir að skrifa sögu mína og samferðamanna minna eins
sanna og rétta og lilutlausa og mér er frekast unnt. Ég vil
lýsa mönnunum hreinskilnislega eins og þeir eru, eiginleikum
þeirra illum og góðum, ýkjulaust, en án þess að draga nokkuð
undan. í samræmi við þetta styðst höfundurinn alls staðar við
staðreyndir. Flestar persónur, sem koma við sögu, eru tilgreind-
ar með fullum nöfnum, margt af þeim eru lifandi menn, sem
við getuni borið sem fyrirmyndir saman við sögupersónur Þór-
bcrgs. í mörgum atriðum er staðreyndum fylgt af stökustu ná-
kvæmni, jafnvel hver veðurlýsing, hver dagsetning er sönn. Það
kemur fyrir, að höfundurinn tilgreinir ekki aðeins upp á klukku-
stund, heldur mínútu, hvenær atburður hefur gerzt. Og það yrði
engum sigursælt að vilja bera brigður á þessar staðreyndir. Þór-
bergur fer hárrétt með. Hann hefur iðkað nákvæmni frásagnar
sinnar marga áratugi, fært dagbók frá þvi að hann var barn
að aldri. Að þessu leyti er fylgt sagnfræðilegum aðferðum, oft
í smámunalegustu atriðum. En Þórbergur ræður samt ekki við
ímyndunargáfu sína. Hann getur lialdið þeirri skoðun að manni,
að hann segi ekkert nema' sannleikann, hann getur flett upp í
dagbókum sínum og bent manni á það með ótvíræðum rökum,
að það séu staðreyndir, sem hann skrifar. En engu að siður
verða atvikin að skáldskap i frásögn hans. Þórbergi fer eins og
hverju góðu skáldi, sem vill ná sönnu innihaldi staðreyndanna,
lireim atburðanna, áhrifum þeirra á eigið líf og húgsun: hann
verður að velja og hafna, færa i stílinn, ýkja. Það verður að
gera hlutina sögulega og imyndunin verður eitthvað að fá að
njóta sín. Persónurnar og athurðirnir, sem Þórbergur lýsir, eiga
sina sérstöku mynd í huga hans, mynd, sem þær eiga hvergi
annars staðar. Þessar persónur geta verið liversdagslegar í aug'-
um allra annarra en þeirra, sem eiga skáldlega sjón. í frásögn
Þórbergs eru þær orðnar sérkennilegar, skoplegar eða stórhrotn-
ar, stækkaðar myndir i öðrum hlutföllum en aðrir menn sjá
þær, þær eru orðnar sköpunarverk hans sjálfs að meira eða