Tímarit Máls og menningar - 01.12.1941, Page 17

TÍMARIT MÁLS OG MENN2NGAR
223
samsetningarliðurinn (heljar) nafnorðsmerkingu, en
fyrsti liðurinn (smá) í hinu síðara hefur lýsingarorðs-
merkingu. En afturámóti eru þau borin fram, hugsuð
og rituð sem tvö orð væru í merkingunni óravegur og
smávegis fiskveiðar: heljar vegur, smd fiskveiðar1), og
lieljar fær hér lýsingarorðsmerkingu og smá atviksorðs-
merkingu.
Hliðstæð framhurðar- og merkinga-hvörf, sundur-
greining og flokksmarkaskipti geta einnig átt sér stað
í samfellum tengjandi orða og vissra atviksorða. Ef
vér viljum t. d. leggja sérstaka áherzlu á orsakarmerk-
inguna í samtengingunni afþvíað, greinist hún sundur
í þrjú sjálfstæð orð: af því, að, sem öll fá sjálfstæða
áherzlu, af verður forsetning, því fornafn, en samteng-
ingarmerkingin lendir á að og orðasambandið breytir
um merkingarblæ. Dæmi: Það var hara af því, að eng-
inn vildi lita við henni. Eins er ástatt um vissa teg-
und atviksorða: Síðla kvölds komu þeir til einlwers
staðar, sem þeir höfðu aldrei komið á áður.
Ef við berum orðasamhandið einhvers staðar í þess-
ari setningu saman við samsvarandi orð í setningunni:
Hnífurinn hlýtur einhversstaðar að vera, sjáum við, að
munur þeirra er sá, að í siðari setningunni er einhvers-
staðar samfella með atviksorðsmerkingu, en í hinni fyrri
eru orðin sundurgreind í tvö sjálfstæð orð, bæði með
aðaláherzlu, þarsem einhvers er fornafn og staðar
nafnorð, er bæði stjórnast af forsetningunni til.
Með þessari greinargerð vildi ég leiða rök að því,
að það sé enginn eðlismunur á samruna tengjandi orða
og vissra atviksorða og samruna orða úr öðrum orð-
flokkum málsins. Það séu því engar ástæður til í sjálfu
málinu, er réttlæti það ósamræmi, að rita hin fyrri
1) Sumir myndu sennilega rita hér smá-fiskvei6ar, en það-
breytir engu um framburÖ og merkingu orðsins eða flokks-
mark fyrsta samsetningarliðarins.