Tímarit Máls og menningar - 01.05.1947, Síða 89

SAGA VESTMANNAEYJA
79
mikið í lífi eyjarskeggja og ensk orð komast inn í málið. Örnefni minna enn
á dvöl þeirra í Eyjum. Ledd og Kastali eru frá þeim tíma, en margt hefur
vafalaust gleymzt og farið forgörðum. Þá er tekin upp lóðanotkun við fisk-
veiðar. En hin hagstfeða verzlun við Englndinga var þó meginþáttur samskipt-
anna.
Eftir því sem tímar líða verða heimildirnar fjölskrúðugri, og þegar kemur
fram á 18. öld og þó sérstaklega 19. öldina, eru fyrir hendi heimildir um alla
þætti úr lífi eyjarskeggja.
Höf. hefur notað og þekkt allar kunnar heimildir, en þó er mörgum merki-
legum heimildum lítill gaumur gefinn, og aðeins notaðar að litlu leyti.
Kirkjubækur eru þannig lítt notaðar, en það stafar af því, að höf. hefur ekki
sinnt ýmsum málefnum, sem af þeim má læra. Þannig má lesa úr þeim um
flutning fólksins í og úr héraðinu, dauðamein og mannalát, eftir því hvernig
veðráttu og árferði hagaði til lands og sjávar. Þá má margt læra af athuga-
semdum prestanna um fólkið. Voru þeir oft og tíðum nærfærnir um skaplyndi
manna og gáfu á þeim fáorðar og góðar lýsingar. Einnig lýstu þessar athuga-
serndir prestunum sjálfum. Einn Eyjaprestur segir þannig um tvo mormóna:
Nógar húslestrabækur, en má nærri geta hversu notaðar. Kallar sig President
. . . Annar prestur gefur þessa lýsingu á tveimur mönnum: Grunaður um
ófrómleik. Óaðgætinn.
Um kunnáttu manna eru ýmiss konar athugasemdir, og má margt af þeim
læra. Þá eru upplýsingar um lestrarkunnáttuna. Einnig eru í kirkjubókunum
upplýsingar um guðsorðabókaeign manna, en í uppskriftabók fyrir dánarbú
má fá allmiklar upplýsingar um bókaeign almennt til fyllingar kirkjubókun-
um. Og eftir að bókasafn Vestmannaeyja er stofnað árið 1862, eru í gjörðahók
þess miklar upplýsingar um bókanotkun. Meðan Bjarni E. Magnússon sýslu-
maður annaðist safnið hafði hann nákvæma skrá um útlán. En þessum við-
fangsefnum sinnir höf. ekki, eða yfirleitt andlegu h'fi eyjarskeggja.
Af manntalinu frá 1703 eða jarðabókinni frá 1704 hefur höf. engar álykt-
anir dregið. Þær heimildir gefa mjög greinilega mynd af ástandinu eins og
það var um þær mundir í efnalegu tilliti. Þurfamannaskráin í manntalinu tal-
ar skýru máli.
Þá sakna ég árferðislýsingar, þar sem rakið er árferði í Eyjum frá ári til
árs eftir annálum og öðrum heimildum, og skýrslu um aflabrögð. Frá því á síð-
ara hluta 18. aldar má rekja árferði og aflabrögð eftir skýrslum sýslumanna
til amtmanns. Eru þær skýrslur mjög merkilegar og gefa skýra mynd af af-
komu og ástandi í byggðarlaginu.
Svona mætti lengi telja, en ekki verður frekar út í þá sálma farið.
Þetta er mikið rit að vöxtum. Tvö bindi í stóru broti. Af titli bókarinnar
virðist mega draga þá ályktun, að höf. hafi ætlazt til, að hún yrði handbók í
sögu Vestmannaeyja. Því fer þó víðs fjarri, að hún sé þannig skrifuð, að hún
fullnægi því hlutverki. Yfirleitt er efnismeðferðin of hraflkennd til þess. Má
benda á ótal dæmi þessu til sönnunar. Ég get tekið til dæmis bæjarstjórnina.