Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Qupperneq 10

TÍMARIT MÁLS OG M ENNINGAR
Rómanska Ameríka er sérstaklega
forvitnilegt dæmi í þessu sambandi,
og fyrst vegna þess að þar hafa hin
frjálsu samskipti háþróaðrar auð-
valdsþjóðar við hálfþróuð þjóðfélög
fengið nógan tíma og meira en nógan
til þess að sýna hverju þau geta kom-
ið áleiðis. Og aðalárangur þeirra
samskipta, staðreyndin sem ákvarðar
allar aðrar, kemur fram í því, að eftir
að flest lönd þessarar auðugu álfu
hafa notið formlegs sjálfstæðis í
meira en hundrað ár er hlutverk
þeirra enn að láta iðnaði annarra
ríkja í té hráefni; 59% íbúanna búa
enn í sveitum; í borgum þeim sem
hafa sprottið upp eins og gorkúlur á
haug ríkir tiltöluleg eymd, en á lands-
byggðinni alger eymd; mikill hluti
þjóðanna er ólæs; mikill hluti van-
nærður, meðalaldur rúmlega þrjátíu
ár; — fyrir um það bil tíu árum,
þegar meðalárstekjur á mann í Banda-
ríkjunum voru taldar um 1000 doll-
arar, í Sovétríkjunum um 310 dollar-
ar, námu meðalárstekjur Suður-
Ameríkubúa 170 dollurum, og hlut-
fallið mun ekki hafa breytzt til meira
jafnvægis síðan. Árið 1953 áleit efna-
hagssérfræðingur frá Sameinuðu
þjóðunum, að með svipaðri fram-
leiðsluaukningu á ári í rómönsku
Ameríku og tíðkazt hefði, mundu líða
250 ár þar til meðalárstekjur kæmust
upp í þriðjung þess sem þær voru þá
í Bandaríkjum Norður-Ameríku.
Nú er því ekki til að dreifa að Suð-
ur- og Mið-Ameríkumenn hafi ekki
gert sér ljóst hvar skórinn kreppti.
Einmitt eftirstríðsárin einkennast af
síendurteknum tilraunum til að gera
þessi ríki óháðari duttlungum band-
arísks fjármagns, bandarísks mark-
aðs, bandarískrar heimspólitíkur. En
þær tilraunir hafa lítinn árangur bor-
ið. Fyrst eftir stríðið virtist sumsstað-
ar blása byrlega um slíka viðleitni.
Hinir svokölluðu „þjóðlegu einræðis-
herrar“ eru þá við völd í tveim
stærstu ríkjunum, Brasilíu og Argen-
tínu, en í Venezuela situr frjálslynd
lýðræðisstjórn, sem hugðist nota
nokkuð af gróða bandarískra olíufé-
laga til að iðnvæða landið, og skyld-
aði þau til að borga í skatt 50% af
gróða sínum. 1948 borguðu olíufélög-
in nokkrum herforingjum til að
steypa stjórninni af stóli. Vargas í
Brasilíu og Perón í Argentínu, sem
höfðu í upphafi á bakvið sig stuðning
þjóða sinna, voru ekki eins valtir í
sessi. Það er ekki fyrr en getuleysi
Peróns til að koma á róttækum um-
bótum er orðið augljóst að hann fell-
ur fyrir áhlaupi úr tveim áttum: frá
vinstriöflum og afturhaldssömum
fylgismönnum kirkju og hers, sem
tóku þá völdin. En Vargas fyrirfór
sér árið 1954 eftir að herinn hafði
hótað honum uppreisn. Lacerda nokk-
ur, sá sami blaðakóngur sem hrakti
Quadros frá völdum í fyrra, hafði þá
haldið uppi heiftúðugum árásum á
hann mánuðum saman.
104